نقش قوه قضاییه در شکل گیری مؤلفه های فرهنگی قانون گرایی

نویسندگان

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

شواهد گوناگون، مؤید آن است که ایران هنوز جامعه­ای قانون­گرا نشده است. منظور از قانون­گرایی، »محو رفتار دلبخواهی» است که به تابعان بستگی دارد. رفتار تابعان، مفهوم «هنجار اجتماعی» را مطرح می­کند. هنجار اجتماعی را فرهنگ می­سازد که در بر دارنده سه مؤلفه اصلی «باور»، «ارزش» و «گرایش» است. حال پرسش آن است که مؤلفه­های فرهنگی قانون­گرایی کدام­اند و قضات چگونه می­توانند به عنوان یک مقام عمومی، آنها را تحقق ببخشند؟ مفروض اصلی نیز این است که «باور به مشروعیت»، «باور به برابری» و «گرایش مثبت به قانون» می­تواند موجد یا مانع قانون­گرایی در جامعه شود و قضات با صدور آرایی عادلانه و منصفانه می­توانند به تحقق این مهم کمک نمایند. تحلیل حاصل از منابع کتابخانه­ای نشان داد آن­چه در شکل­گیری این مؤلفه­ها تأثیرگذار است، رفتار دولت است. زیرا شهروندان زمانی به قانون عمل می­کنند که اولاً مشروعیت دولت از نظر آن­ها بالا باشد، ثانیاً یقین داشته باشند که دولت با آن­ها رفتار برابر دارد و ثالثاً قانون را به اندازه­ای مؤثر بدانند که با شوق و رغبت اجرا کنند. در این میان، قوه قضاییه سهم تعیین کننده­ای در میزان قانون­گرایی شهروندان دارد؛ زیرا قضات با تصمیمات خود می­توانند زمینه­های شکل­گیری مهم­ترین مؤلفه­های فرهنگی قانون­گرایی را در جامعه فراهم کنند.

کلیدواژه‌ها


فارسی
استرنبرگر، دولف (1375)، «مشروعیت»، گزیده مقالات سیاسی- امنیتی، جلد نخست، ترجمه مؤسسه پژوهش‌های اجتماعی، تهران: بینش، صص 315-299.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی (1377)، «هویت ایرانی در دوران بعد از اسلام»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 130 – 129، صص 55-50.
• برکوویتز، لئونارد (1387)، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه محمد‌حسین فرجاد و عباس محمدی اصل، چاپ پنجم، تهران: اساطیر.
• پارسا، محمد (1383)، زمینه روان‌شناسی نوین، چاپ بیستم، تهران: بعثت.
• جانسون، لزلی (1383)، منتقدان فرهنگ، ترجمه ضیاء موحد، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
• چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی نظم، تهران: نی.
• رفیع‌پور، فرامرز (1387)، آناتومی جامعه، تهران: انتشار.
• زارعی، محمدحسین (1394)، گفتارهایی در حقوق عمومی مدرن حاکمیت قانون و دمکراسی، چاپ نخست، تهران: خرسندی.
• صانعی، پرویز (1381)، حقوق و اجتماع، تهران: طرح نو.
• عبدی، عباس (1389)، «نارسایی‌های قانون و حقوق در فرهنگ عمومی»، معمای حاکمیت قانون، چاپ دوم، تهران: طرح نو، 155-126.
• فولادی، ماری-لادیه (2003)، جمعیت و سیاست در ایران از سلطنت تا جمهوری اسلامی، ترجمه منوچهر فرهومند و تقی تام، دفتر شماره 105، تهران: مؤسسه ملی مطالعات جمعیت‌شناسی فرانسه.
• گیدنز، آنتونی؛ بردسال، کارن (1389)، جامعه‌شناسی، ترجمه حسین چاووشیان، تهران: نی.
• لوی برول، هانری (1376)، جامعه‌شناسی حقوق، ترجمه ابوالفضل قاضی، چاپ سوم، تهران: دادگستر.
• محسنی، رضا‌علی (1391)، «تحلیل جامعه‌شناختی قانون‌گریزی و راهکارهایی برای قانون‌گرایی و نظم عمومی»، نظم و امنیت اجتماعی، سال پنجم، شماره نخست (پیاپی 17)، صص 108-83.
• مرکز مالمیری، احمد (1394)، حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشت‌ها، ویراست دوم، چاپ سوم، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
• نوبهار، رحیم (1387)، «مقدمه ویلیام رگ بر کتاب از واقعیت تا هنجارها اثر یورگن هابرماس»، سالنامه ایرانی حقوق بین‌الملل و تطبیقی، شماره سوم، تهران: روزنامه رسمی کشور، صص 255-226.
• نلر، جورج (1388)، انسان‌شناسی تربیتی، ترجمه محمد‌رضا آهنچیان و یحیی قائدی، تهران: آییژ.
• وبر، ماکس (1384)، اقتصاد و جامعه، ترجمه: عباس منوچهری و دیگران، تهران: سمت.
• وینسنت، آندرو (1376)، نظریه‌های دولت، مترجم: حسین بشیریه، چاپ دوم، تهران: نی.
• یوسفی، علی (1383)، «برابری سیاسی و رابطه آن با مشروعیت دولت؛ تحلیل ثانویه نتایج یک پژوهش در سه شهر تهران، مشهد و یزد»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دوره 12، شماره 44، صص 87-65.
english
• Bica-Huiu, Alina et al, »Building a Culture of Respect for the Rule of Law«, Electronic copy availale at: Http//www.apps.americanbar.org/.../thedl.cfm?.../Building.a..., n.d: 11
• Cole, Daniel H. (2001), »An Unqualified Human Good: E.P. Thompson and the Rule of Law«, Faculty Publications, Paper 403, Maurer School of Law: Indiana University, Blackwell Publishers Ltd.
• Dicey, V.K.C.; Hon, D.C.L (1979), Introduction to the study of the law of the constitution, London and Basingstoke: The Macmillan Press LTD.
• Gazor, Gilda, (2012), A Socio-Cultural Analysis of the Impediments to the Rule of Law in Iran, A Dissertation Presented for the Degree of Master of Law Public Law, Tehran: Shahid Beheshti University.
• Gowder, Paul (2013), »The rule of law and equality«, Law and Philosophy, Vol.32, Issue. 5, pp. 565-618, Available at: https://philpapers.org/rec/GOWTRO-2.
• Holmes, O. W, »Equality, Value and Merit«, In: Hayek, F (1960), The Constitution of Liberty, University of Chicago Press, Available at: http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=77AE1985DF7BA15063B36A690B552C7C
• Hopkings, Anthony (2015), Equality before the Law: The Importance of Understanding the Experience of “Others” in the Criminal Justice System, A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy in Law. University of Canberra.
• Jackson, Jonathan; Asif, Muhammad; Bradford, Ben; Zakar, Muhammad Zakria (20014), »Corruption and police legitimacy in Lahore, Pakistan«, British Journal of Criminology, Vol. 54, No. 6.
• Kelsen, Hans (1973), »what is justice? «, Essays in legal and moral philosophy, Canada: D. Reidel Publishing Company, Available at: http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=0D2DA159A204D4FC7C8C9A2B8269F991.
• Krygier, Martin (2007), »The Rule of Law: Legality, Teleology, Sociology«, University of New South Wales Faculty of Law Research Series, Paper 65, University of New South Wales.
• »Legal Culture and Legal consciousness« (2001), International Encyclopedia of Social and Behavioral Science, New York, Elsevir, Pergamon Press, Available at: http://web.mit.edu/ssilbey/www/pdf/iesbs-full.pdf.
• Levi, M.; Tyler, T.; R., Socks, A., »The Reasons for Compliance with Law«, In: Goodman, R.; Jinks, D.; Woods, A. K. (2012), Understanding Social Action, Promoting Human Rights, New York: Oxford University Press.
• Licht, Amir N. (2008), »Social Norms and the Law: Why People Obey the Law«, Electronic copy available at: Http://ssrn.com/abstract=1319242.
• Lipset, S. M. (1959), »Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy«, The American Political Science Review, Vol. 53, No. 1.
• Loveland, Ian (2012), Constitutional Law, Administrative Law, and Human Rights: A Critical Introduction, Sixth edition, oxford.
• Massoud, Mark (2013), Law’s Fragile State: Colonial, Authoritarian and Humanitarian Legacies in Sudan, Cambridge and New York: Cambridge University Press.
• Sciulli, David (2010), Rule of Law and Democracy, inquiries into internal and external issues Anthropology, Vol. 115, Leiden-Boston: Brill.
• Tamanaha, B. Z. (2004), On the Rule of Law, History, Politics, Theory, New York: Cambridge University Press, Available at: http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=F039E513AE4F0EF381547E22C6E0AAF2
• Tyler, T. R (1990), why people obey the law, Princeton university press.
• Weber, Max (1947), The theory of social and economic organization, translated by A. M. Henderson and Talcott Parsons, New York: the oxford university press.
• Winter, Jr.; Ralph, K. (1979), »Changing Concepts of Equality: From Equality before the Law to the Welfare State«, Washington University Law Review, Available at: https://openscholarship.wustl.edu/law_lawreview/vol1979/iss3/7/
سایت های اینترنتی
• بی‌نا (14/11/96)، « گزارش صریح مرکز بررسی‌های استراتژیک درباره «وضعیت حجاب در ایران»، مندرج در:
https://www.isna.ir/news/96111408190/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B5%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DA%98%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
تاریخ آخرین مراجعه: 16/4/97

• بی‌نا (16/4/94)، «فرهنگ از نگاه جامعه‌شناسی فرهنگ»، مندرج در:
http://www.iaocsc.ir/fa/notes/189
تاریخ آخرین مراجعه: 4/5/94


• هادی‌نژاد، اسداله (14/4/97)، «کشف بیش از 40 تن مواد مخدر و روان‌گردان در کشور از ابتدای سال جاری تا کنون» مندرج در:
http://www.dchq.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=47200:09704149987&catid=90&Itemid=5512
تاریخ آخرین مراجعه: 15/4/97