در میان عقود مذکور در فقه و حقوق، همچنان عقودی هستند که علیرغم کاربردی که دارند بهدلیل فقدان طرح صحیح، ناشناخته و متروک ماندهاند. یکی از این عقود، عقد حبس است که مفهوم آن که مشخصکنندۀ چارچوبی برای آن است، با ابهام و اجمال مواجه است و این ابهام در بدو امر با بیانات متشتت فقها نمایان میشود که موجب سردرگمی خوانندگان و به تبع آن نپرداختن غالب حقوقدانان به بحث یا پرداختن گذرا و ناقص به آن شده است. اختصار مطالب مربوط به این عقد باعث شده است تا این عقد کاربردی، آنطور که شایسته است شناخته نشود و در نظر دستهای از حقوقدانان، عقد نامعین به نظر برسد و بیان قانونگذار نیز مجمل باشد، لذا درمجموع در شناخت آن، احکام و جایگاهش و بهکارگیری آن با چالش مواجه باشیم. گام اول در حل این چالش و مشخص ساختن چارچوبی برای عقد حبس، تبیین مفهوم صحیح حبس در فقه و حقوق و سپس جایگاه آن در حقوق ایران است. بنابراین مسئله و دغدغۀ نگارندگان در پژوهش حاضر، پر کردن یکی از خلأهای موجود در فقه و حقوق، برطرف ساختن اجمال قانون، ابهام زدایی و مشخص ساختن مفهوم حبس و درنهایت تبیین جایگاه این عقد کاربردی در حقوق ایران از حیث معین بودن احکام و آثار در قوانین موضوعه و تثبیت آن است. نگارندگان در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با دستهبندی کردن اقوال موجود در فقه و حقوق و نقد آنها، ابتدا میان انواع عقد حبس تفکیک میکنند و از این طریق به تعریفی صحیح از اصطلاح آن در سه معنی اعم، عام و خاص دست مییابند. سپس با شناخت حاصلشده از حبس و درنظر گرفتن ضوابط لازم برای معین بودن یک عقد، جایگاه عقد حبس در حقوق ایران بهعنوان یک عقد معین را در پرتو بررسی قوانین و مقررات تثبیت میکنند.
اسماعیلی، محسن (1400)، تقریرات درس حقوق مدنی 10 [جزوۀ درسی]، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، نیمسال تحصیلی اول 1400-1401.
الشریف، محمدمهدی و مریم جلالی (1399)، «کاوشی در ماهیت حق انتفاع و اسباب ایجاد آن»، مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 50، شمارۀ 1.
ابهریعلیآباد، حمید و عبدالله رضیان (1387)، «مفهوم و ماهیت وقف و وضعیت مالکیت مال موقوفه در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران»، مقالات و بررسیها، دورۀ40، شمارۀ 2.
امامی، سیدحسن (1364)، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: اسلامیه.
امامی، سیدحسن (1364)، حقوق مدنی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: اسلامیه.
امامی، سیدحسن (1363)، حقوق مدنی، جلد چهارم، چاپ دوم، تهران: اسلامیه.
بیات، فرهاد و شیرین بیات (1398)،شرح جامع قانون مدنی، چاپ هجدهم، تهران: ارشد.
جعفریلنگرودی، محمدجعفر (1376)، حقوق اموال، چاپ دوم، تهران: گنج دانش.
جعفریلنگرودی، محمدجعفر (1395)، ترمینولوژی حقوق، چاپ بیستونهم، تهران: گنج دانش.
دارائی، محمدهادی (1399)، «اشتراط خیار در وقف»، دیدگاههای حقوق قضائی، دورۀ 25، شمارۀ 90.
رهپیک، سیامک (1385)، «نگاهی دوباره بر عقود معین ـ قسمت اول ـ عقد صلح»، دیدگاههای حقوق قضائی، دورۀ 11، شمارۀ 38و 39.
شایگان، سیدعلی (1375)، حقوق مدنی، چاپ اول، قزوین: طه.
شهیدی، مهدی (1388)، تشکیل قراردادها و تعهدات (حقوق مدنی جلد اول)، چاپ هفتم، تهران: مجد.
صفایی، سیدحسین (1395)، اشخاص و اموال، چاپ بیستودوم، تهران: میزان.
عدل، مصطفی (1342)، حقوق مدنی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
عمید، حسن (1360)، فرهنگ عمید، جلد اول، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
کاتوزیان، ناصر (1395)، دورۀ حقوق مدنی عقود معین، جلد سوم، چاپ نهم، تهران: گنج دانش.
کاتوزیان، ناصر (1395)، اعمال حقوقی، چاپ شانزدهم، تهران: سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1390)، اموال و مالکیت، چاپ سیوپنجم، تهران: میزان.
کاتوزیان، ناصر (1376)، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: سهامی انتشار.
مدنی، سیدجلالالدین (1385)، حقوق مدنی، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: پایدار.
ملائکهپور شوشتری، سیدمحمدحسن (1400)، «امکان وقف مالیت درپرتو تحلیلی نو از عقد وقف»، مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 51، شمارۀ 3.
عربی
آخوند خراسانى، محمد کاظم (1413)، کتاب فی الوقف، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
آلکاشفالغطاء، محمدحسین (1422)، تحریر المجلة، جلد سوم، قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
آلکاشفالغطاء، محمدحسین (1422)، تحریر المجلة، جلد پنجم، قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
ابنابیجمهور، محمد (1403)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، جلد دوم، قم: مؤسسه سید الشهداء(ع).
ابن بابویه، شیخ صدوق، محمد (1363)، من لایحضره الفقیه، جلد چهارم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن بابویه، شیخ صدوق، محمد (1361)، معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
اسماعیلی, محسن, & شاهینی, محمدمعین. (1402). مفهوم شناسی حبس و امکانسنجی شناسایی آن به عنوان عقد معین در حقوق ایران. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 28(101), 1-26. doi: 10.22034/jlvi.2023.1998582.0
MLA
محسن اسماعیلی; محمدمعین شاهینی. "مفهوم شناسی حبس و امکانسنجی شناسایی آن به عنوان عقد معین در حقوق ایران". فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 28, 101, 1402, 1-26. doi: 10.22034/jlvi.2023.1998582.0
HARVARD
اسماعیلی, محسن, شاهینی, محمدمعین. (1402). 'مفهوم شناسی حبس و امکانسنجی شناسایی آن به عنوان عقد معین در حقوق ایران', فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 28(101), pp. 1-26. doi: 10.22034/jlvi.2023.1998582.0
VANCOUVER
اسماعیلی, محسن, شاهینی, محمدمعین. مفهوم شناسی حبس و امکانسنجی شناسایی آن به عنوان عقد معین در حقوق ایران. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 1402; 28(101): 1-26. doi: 10.22034/jlvi.2023.1998582.0