مفهوم شناسی حبس و امکان‌سنجی شناسایی آن به عنوان عقد معین در حقوق ایران

نوع مقاله : ‍‍‍‍‍‍‍پژوهش کاربردی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه شهید مطهری

چکیده

در میان عقود مذکور در فقه و حقوق، همچنان عقودی هستند که علی‌رغم کاربردی که دارند به‌دلیل فقدان طرح صحیح، ناشناخته و متروک مانده‌اند. یکی از این عقود، عقد حبس است که مفهوم آن که مشخص‌کنندۀ چارچوبی برای آن است، با ابهام و اجمال مواجه است و این ابهام در بدو امر با بیانات متشتت فقها نمایان می‌شود که موجب سردرگمی خوانندگان و به تبع آن نپرداختن غالب حقوقدانان به بحث یا پرداختن گذرا و ناقص به آن شده است. اختصار مطالب مربوط به این عقد باعث شده است تا این عقد کاربردی، آن‌طور که شایسته است شناخته نشود و در نظر دسته‌ای از حقوقدانان، عقد نامعین به نظر برسد و بیان قانونگذار نیز مجمل باشد، لذا درمجموع در شناخت آن، احکام و جایگاهش و به‌کارگیری آن با چالش مواجه باشیم. گام اول در حل این چالش و مشخص ساختن چارچوبی برای عقد حبس، تبیین مفهوم صحیح حبس در فقه و حقوق و سپس جایگاه آن در حقوق ایران است. بنابراین مسئله و دغدغۀ نگارندگان در پژوهش حاضر، پر کردن یکی از خلأهای موجود در فقه و حقوق، برطرف ساختن اجمال قانون، ابهام زدایی و مشخص ساختن مفهوم حبس و درنهایت تبیین جایگاه این عقد کاربردی در حقوق ایران از حیث معین بودن احکام و آثار در قوانین موضوعه و تثبیت آن است. نگارندگان در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با دسته‌بندی کردن اقوال موجود در فقه و حقوق و نقد آن‌ها، ابتدا میان انواع عقد حبس تفکیک می‌کنند و از این طریق به تعریفی صحیح از اصطلاح آن در سه معنی اعم، عام و خاص دست می‌یابند. سپس با شناخت حاصل‌شده از حبس و درنظر گرفتن ضوابط لازم برای معین بودن یک عقد، جایگاه عقد حبس در حقوق ایران به‌عنوان یک عقد معین را در پرتو بررسی قوانین و مقررات تثبیت می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


  • فارسی

    • اسماعیلی، محسن (1400)، تقریرات درس حقوق مدنی 10 [جزوۀ درسی]، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، نیمسال تحصیلی اول 1400-1401.
    • الشریف، محمدمهدی و مریم جلالی (1399)، «کاوشی در ماهیت حق انتفاع و اسباب ایجاد آن»، مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 50، شمارۀ 1.
    • ابهری‌علی‌آباد، حمید و عبدالله رضیان (1387)، «مفهوم و ماهیت وقف و وضعیت مالکیت مال موقوفه در فقه امامیه ‌و حقوق مدنی ایران»، مقالات و بررسی‌ها، دورۀ40، شمارۀ 2.
    • امامی، سیدحسن (1364)، حقوق مدنی، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: اسلامیه.
    • امامی، سیدحسن (1364)، حقوق مدنی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: اسلامیه.
    • امامی، سیدحسن (1363)، حقوق مدنی، جلد چهارم، چاپ دوم، تهران: اسلامیه.
    • بیات، فرهاد و شیرین بیات (1398)، شرح جامع قانون مدنی، چاپ هجدهم، تهران: ارشد.
    • جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1376)، حقوق اموال، چاپ دوم، تهران: گنج دانش.
    • جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1386)، الفارق، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
    • جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1386)، الفارق، جلد پنجم، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
    • جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1395)، ترمینولوژی حقوق، چاپ بیست‌ونهم، تهران: گنج دانش.
    • دارائی، محمدهادی (1399)، «اشتراط خیار در وقف»، دیدگاه‌های حقوق قضائی، دورۀ 25، شمارۀ 90.
    • ره‌پیک، سیامک (1385)، «نگاهی دوباره بر عقود معین ـ قسمت اول ـ عقد صلح»، دیدگاه‌های حقوق قضائی، دورۀ 11، شمارۀ 38و 39.
    • شایگان، سیدعلی (1375)، حقوق مدنی، چاپ اول، قزوین: طه.
    • شهیدی، مهدی (1388)، تشکیل قراردادها و تعهدات (حقوق مدنی جلد اول)، چاپ هفتم، تهران: مجد.
    • صفایی، سیدحسین (1395)، اشخاص و اموال، چاپ بیست‌ودوم، تهران: میزان.
    • عدل، مصطفی (1342)، حقوق مدنی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
    • عمید، حسن (1360)، فرهنگ عمید، جلد اول، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
    • کاتوزیان، ناصر (1395)، دورۀ حقوق مدنی عقود معین، جلد سوم، چاپ نهم، تهران: گنج دانش.
    • کاتوزیان، ناصر (1395)، اعمال حقوقی، چاپ شانزدهم، تهران: سهامی انتشار.
    • کاتوزیان، ناصر (1390)، اموال و مالکیت، چاپ سی‌وپنجم، تهران: میزان.
    • کاتوزیان، ناصر (1376)، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: سهامی انتشار.
    • مدنی، سیدجلال‌الدین (1385)، حقوق مدنی، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: پایدار.
    • ملائکه‌پور شوشتری، سیدمحمدحسن (1400)، «امکان وقف مالیت درپرتو تحلیلی نو از عقد وقف»، مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 51، شمارۀ 3.

     

    عربی

    • آخوند خراسانى، محمد کاظم (1413)، کتاب فی الوقف، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    • آل‌‌کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1422)، تحریر المجلة، جلد سوم، قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
    • آل‌‌کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1422)، تحریر المجلة، جلد پنجم، قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
    • ابن‌ابی‌جمهور، محمد (1403)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، جلد دوم، قم: مؤسسه سید الشهداء‌(ع).
    • ابن ‌بابویه، شیخ صدوق، محمد (1363)، من لایحضره الفقیه، جلد چهارم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    • ‌ابن بابویه، شیخ صدوق، محمد (1361)، معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • اصفهانی، ابوالحسن، محشی محمدرضا گلپایگانی (1393)، وسیلة النجاة، جلد دوم، قم: مهر استوار.
    • بحرانی، یوسف بن احمد (1363)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، جلد 22، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    • بهبهانی، علی (1405)، القواعد الکلیة مما یبتنی علیه کثیر من معضلات مسائل الفقه و الأصول، جلد دوم، اهواز: مکتبة دارالعلم.
    • حر عاملی، محمد (1416)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، جلد نوزدهم، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
    • حسینی‌عاملی، محمدجواد (1419)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (ط.الحدیثة)، جلد بیست‌ویکم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    • حلبی، ابوالصلاح (بی‌تا)، الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی(ع) العامة.
    • شهید ثانی، زین‌‌الدین، محقق محمد کلانتر (1410)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، 10 جلد، جلد سوم، قم: مکتبة الداوری.
    • طباطبایی،صاحب‌ریاض، سیدعلی (1368)، الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، جلد دوم، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
    • طوسی، محمد (1400)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    • فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1373)، کنز العرفان فی فقه القرآن، جلد دوم، تهران: مرتضوی.
    • فیروزآبادی، مجدالدین (1426)، القاموس المحیط، بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع.
    • فیض‌کاشانی، محمد (1395)، مفاتیح‌الشرائع، جلد دوم، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
    • کاشف‌الغطاء، جعفر (بی‌تا)، کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء، اصفهان: مهدوی.
    • کلینی، محمد (1363)، الکافی، جلد هفتم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    • محقق حلی، جعفر (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد دوم، قم: اسماعیلیان.
    • محقق کرکی، علی (1409)، رسائل المحقق الکرکی(رسالة صیغ العقود و الإیقاعات)، جلد اول، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(ره).
    • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بی‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: مکتبة المرتضویة.
    • نجفی، محمدحسن (1421)، جواهر الکلام (ط.الحدیثة)، جلد چهاردهم، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع).
    • یزدی، محمدکاظم (1421)، العروة الوثقی(عدة من الفقهاء، جامعه مدرسین)، جلد ششم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.