مبانی فقهی جرم انگاری قمار در حقوق ایران

نویسنده

دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

قمار ازجمله روش­های نامشروع کسب مال است که ممنوعیت آن در قوانین کیفری انعکاس یافته است. در آثار فقهی، اقسام قمار با درنظر گرفتن دو شاخص بازی با آلات قمار و شرط­بندی، مورد بررسی قرار گرفته­ و آثار تکلیفی و وضعی آن تبیین شده است. با توجه به شاخص­های یادشده، می‌توان قمار را از آنچه در حکم قمار می‌باشد و از موضوعات مشابه مانند شرط­بندی و بخت­آزمایی متمایز کرد. در مقاله حاضر، علاوه‌بر تحلیل فقهی موضوع، با توجه به قوانین کیفری­ قبل و بعد از انقلاب، انواع جرایم مرتبط با قمار و شرایط تحقق آن مورد بررسی قرار گرفته است. مقایسه قوانین نشان­ می­دهد قانون‌گذار کیفری هر بار رویکردی سخت‌گیرانه­تر نسبت به قبل اتخاذ نموده است. با این حال، شمول قوانین موجود نسبت به ارتکاب قمار در بستر فضای مجازی به‌علت ابهام در تعریف با دشواری مواجه می‌باشد. همچنین عدم ارائه تعریف از قمار و موضوعات مشابه مانند شرط­بندی، موجب برخی اختلاف آراء شده است. از همین رو ارائه تعریف روشن و مبتنی بر موازین فقهی از قمار و موضوعات مشابه که ارتکاب آن در فضای مجازی را نیز شامل شود، ضروری به‌نظر می­رسد.

کلیدواژه‌ها


    اعرافی، علیرضا (1397)، مکاسب محرمه محرمات ورزش و بازی، جلد هشتم، چاپ اول، قم: مؤسسه اشرق و عرفان.
    بهجت، محمد تقی (1392)، جامع المسائل، قم: انتشارات البهجه.
    پورمحمدی، رضا (1400)، بررسی فقهی و حقوقی عقد قمار، قم: بوستان کتاب.
    چگینی، مهدی و سیداحمد موسوی (1398)، «قماربازی در فضای مجازی از نظر حقوق کیفری»، مجلس و راهبرد، شماره صد، سال دهم.
    حبیب‌زاده، محمدجعفر و عمرانی، سلمان و ... (1389)، «تحلیل جرم قمار در فقه و حقوق ایران»، فصلنامه تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره بیست، سال ششم.
    خمینی، سیدروح‌الله (1392)، رساله توضیح المسائل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    رحمانی، محمد (1378)، «شطرنج از دیدگاه آیت‌الله سیداحمد خوانساری»، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره هفده و هجده، سال پنجم.
    صبوری‌پور، مهدی و ترکاشوند، عرفانه (1397)، «پول‌شویی در بستر بانکداری مجازی، در: سیاست جنایی در برابر بزهکاری اقتصادی»، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
    طباطبایی، سیدمحمدحسین (1375)، المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    کاتوزیان، ناصر (1391)، عقود معین، مشارکت‌ها، صلح، چاپ نهم، تهران: گنج دانش.
    کاتوزیان، ناصر (1369)، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، تهران: به‌نشر.
    محمدی‌گیلانی، محمد (1374)، «اسناد فقهی، بلیط بخت‌آزمایی، محمدی‌گیلانی»، فقه اهل بیت (فارسی)، شماره دوم، سال اول.
    مطهری، مرتضی (1387)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
    نظری‌علوم، میثم و اسفندیارپور، محمدحسین (1396)،«نسبت‌سنجی فقهی – حقوقی بخت‌آزمایی با قمار»، مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره بیست، سال دهم.
    یعقوبی، ابوالقاسم (1389)، «احکام فقهی مسابقه‌ها از نظر آقاجمال و سیداحمد خوانساری»، فقه، شماره نوزده و بیست، سال ششم.
    ابن ابی جمهور (1403 ق)، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، قم: انتشارات سید الشهداء.
    ابن منظور، محمد بن مکرم (1995 م)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العرب.
    اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    انصاری، مرتضی بن محمدامین (1415 ق)، کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    البحرانی، الشیخ یوسف (1405 ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    تبریزی، جواد (1399 ق)، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، قم: مطبعه مهر.
    حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق)، وسائل‌الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
    حلی،حسن (1414 ق)، التذکره الفقها، قم: مؤسسه آل‌البیت.
    خامنئی (1420 ق)، اجوبه الاستفتائات، الطبعه الثالثه، بیروت: الدار الاسلامیه.
    موسوی‌خمینی، سیدروح الله (1415 ق)، المکاسب المحرمه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    خوانساری، سیداحمد (1405 ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    خویی، سیدابوالقاسم (1374 ق)، مصباح الفقاهه، نجف: مطبعه حیدریه.
    خویی، سیدابوالقاسم (1417 ق)، مصباح الاصول، جلد دوم، قم: کتابفروشی داوری. 
    سبزواری محمد باقر بن محمد مؤمن (1423 ق)، کفایه الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    سعدی، ابوحبیب (1408ق)، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، دمشق: دارالفکر.
    صدر، محمدباقر (1364ق)،دروس فی علم الاصول، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
    طباطبایی حکیم، سید محمد سعید، (1416)، منهاج‌الصالحین، بیروت: دارالصفوه.
    طباطبایی، سید علی(1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلایل، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام.
    طبرسی، فضل بن حسن(1408ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت:دارالمعرفه.
    طریحی، فخرالدین بن محمد(1375ق)، مجمع البحرین، تهران: چاپ مرتضوی.
    عاملی، زین الدین بن علی(1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح الشرائع الاسلام، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
    عاملی، سید جواد بن محمد حسینی(‌1419ق)،م فتاح الکرامه، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    فیروزآبادی(1371 ق)، القاموس المحیط، ‎‌بیروت: دار الجیل.
    کرکی(محقق ثانی)، علی بن حسین(1414ق)، جامع المقاصد، چاپ دوم، قم:موسسه آل البیت علیهم السلام. 
    کلینی، ابوجعفر (1429ق)، محمد بن یعقوب، الکافی، قم: دارالحدیث.
    معلوف، لویس (1988 م)، المنجد فی اللغه، دار‌‎ ‎‌المشرق، چاپ سی، بیروت: دارالمشرق.
    مغنیه، محمدجواد (1977 م)، فقه الامام الصادق، بیروت: دار العلم للملایین.
    مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق)،الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
    نجفی، محمدحسن (1374ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    اداره کل حقوقی قوه قضائیه: https://edarehoquqy.eadl.ir/
    دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir/index.html
    پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله سیدعلی سیستانی: https://www.sistani.org/persian/
    پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله سیدمحمد شیرازی: http://www.shirazi.ir/imam-shirazi/
    پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی: https://saafi.com/
    پایگاه اطلاع‌رسانی پلیس فتا: https://www.cyberpolice.ir/node/143845
    خبرگزاری قوه قضائیه: https://www.mizan.news/