تحلیل آرای قضایی مرتبط با مجازات‌های جایگزین حبس (با تأکید بر مجازات خدمات عمومی رایگان)

نویسندگان

1 دانشگاه شاهد

2 دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

قانون‌گذار ایران با تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 پاره‌ای از مجازات‌های جامعه‌محور را وارد ادبیات قانونی کشور کرد که اثربخش بودن آن‌ها نیازمند فراهم آمدن بسترهای متنوع در سطوح مختلف تقنینی، قضایی و اجرایی است. مقاله‌ی حاضر تلاش کرده است با ملاک قرار دادن دادنامه‌های مجازات‌های جایگزین حبس (تأکید بر مجازات خدمات عمومی رایگان) به‌عنوان واحد تحلیل، ضمانت‌اجراهای نوین کیفری را در بستر آرای قضایی بررسی کند. در این زمینه از آرای صادره در سال‌های 97-1396 در سراسر کشور، 450 رأی مرتبط استخراج شده و از این بین، 210 رأی به‌عنوان حجم نمونه به‌صورت تصادفی گزینش شد. سپس این آرا براساس شاخص‌های ماهوی و شکلی مورد تحلیل قرار گرفت. داده‌های این تحلیل حاکی از این بوده است که اغلب نمونه‌های مورد بررسی دست‌کم در یکی از شاخص‌های تعیین‌شده دچار نقصان بوده‌اند. به‌عنوان برآیند تحلیل صورت گرفته می‌توان مدعی شد که این مشکلات تابعی از فراهم نبودن بسترهای موردنیاز ازجمله نبود آشنایی کافی و فرهنگ‌سازی متناسب، تورم پرونده‌ها و نداشتن فرصت کافی به‌منظور رسیدگی است. درنتیجه بدون فراهم شدن بسترهای لازم، وجود نقصان در شاخص‌های مورد بررسی دور از انتظار نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، شهرام؛ رحیمیان، رضا (1397)، «توجیه حبس بدون تعلیق؛ مطالعه تطبیقی ایران و فرانسه»، مجله آموزه‌های حقوق کیفری، شماره شانزده، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، صفحات 156-121.
    اردبیلی، محمدعلی (1372)، «جایگزین‌های زندان‌های «کوتاه‌مدت» در حقوق کیفری ایران»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره یازده و دوازده، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، صفحات 310-277.
    اسدی، لادن (1396)، آسیب‌شناسی اجرای مجازات‌های جایگزین حبس در حقوق ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان (دانشکده حقوق و الهیات).
    ازکیا، مصطفی؛ احمدرش، رشید؛ پارتازیان، کامبیز (1396)، روش‌های تحقیق کیفی از نظریه تا عمل، جلد دوم، تهران: انتشارات کیهان.
    امینی، عیسی؛ منصوری، عباس (1397)، «موجه و مدلل بودن رأی داوری داخلی با نگاهی بر رویه‌ی قضایی»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال ششم، شماره بیست‌ودوم، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی، صفحات 35-9.
    انصاری، باقر (1393)، نقش قاضی در تحول نظام حقوقی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
    پرچمی، داوود؛ درخشان، فاطمه (1397)، «بررسی مجازات‌های اجتماعی جایگزین حبس و کاهش جرم»، مطالعات جامعه‌شناسی، سال دهم، شماره چهلم، تبریز: دانشگاه آزاد اسلامی، صفحات 68-49.
    حاجی‌تبار فیروزجائی، حسن (1387)، «جایگاه جایگزین‌های حبس در نظام عدالت کیفری ایران (حال و آینده)»، مجله حقوقی دادگستری، شماره شصت و چهار، تهران: پژوهشگاه قوه قضائیه، صفحات 88-67.
    حاجی‌تبار فیروزجائی، حسن (1393)، مجازات‌های جایگزین حبس در حقوق کیفری ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات فردوسی.
    حسینی، سید محمد؛ ابراهیمی، محمد احسان (1398)، «سیاست جنایی قضایی درخصوص مال مسروقه». مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دوره چهل و نه، شماره یک، تهران: دانشگاه تهران، صفحات 86-65.
    جشنواره آرای جایگزین حبس (98-1397)، معاونت اجتماعی و پیشگیری از جرم قوه قضاییه، تهران: مجموعه دادنامه‌های ارسالی به دبیرخانه جشنواره با همکاری معاونت فناوری اطلاعات قوه قضاییه.
    خاکسار، داوود؛ غلامی، حسین (1398)، «عوامل مؤثر بر صدور مجازات‌های جایگزین»، پژوهش حقوق کیفری، سال هفتم، شماره 26، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی، صفحات 40-9.
    رحمدل، منصور (1398)، «لطمه به اساس حکم»، مجله حقوقی دادگستری، شماره هفتاد، تهران: پژوهشگاه قوه قضائیه، صفحات 31-9.
    شمس ناتری، محمدابراهیم؛ ریاحی، جواد (1391)، «ارزیابی مجازات‌های اجتماعی مندرج در لایحه مجازات اسلامی در پرتو الگوی جایگزینی»، مجله حقوق اسلامی، سال نهم، شماره سی و سه، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، صفحات 216-191.
    صبوری‌پور، مهدی (1397)، «نظام‌مندسازی کیفرگزینی تعزیری در حقوق ایران»، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دوره چهل و هشت، شماره یک، تهران: دانشگاه تهران، صفحات 143-123.
    غلامی، حسین (1391) «اصل حداقل  بودن حقوق جزا»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال اول، شماره دو، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی، صفحات 65-41.
    قاسمی مقدم، حسن (1385)، ارزیابی میزان اثربخشی مجازات‌های اجتماعی در حقوق ایران، انگلستان و آمریکا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    کاتوزیان، ناصر (1383)، اعتبار امر فضاوت‌شده در دعوی مدنی. چاپ یازدهم، تهران: نشر میزان.
    محسنی فرید، رحیمیان، رضا (1398)، «اصل تعیین حداقل کیفر حبس (تأملی تطبیقی در فقه اسلامی و حقوق فرانسه)». فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال ششم، شماره سوم، قم: دانشگاه قم، صفحات 182-149.
    محمدیان پهنوار، یوسف (1396)، تحلیل کیفرشناختی خدمات عمومی رایگان در نظام حقوقی ایران، پایانامه دوره کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس (دانشکده حقوق).
    معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه (1392)، راهنمای اصول اساسی جایگزین‌های حبس، (مترجم) خلیل آفنداک و المیرا حسن‌دوست، ‌تهران: انتشارات روانشناسی و هنر.
    منصورآبادی، عباس؛ کونانی، سلمان (1389)، «بستر مجازات‌های جامعه‌مدار؛ با تأکید بر رویکرد سیاست جنایی ایران»، فصلنامه مطالعات پیشگیری از جرم، سال پنجم، شماره پانزدهم: صفحات 32-7.
Haney, Craig (2002), “The Psychological Impact of Incarceration: Implications for Post-Prison Adjustment”, prepared for the "From Prison to Home" Conference, U.S. Department of Health and Human Services.
Kalsomines, Shane (2014), “The Introduction of Community Service Orders: mapping its ‘conditions of possibility’”, The Howard Journal of Crime and Justice, Volume53, Issue5: pp. 487-510.
Liebling, Alison; Maruna, Shadd (2011), The Effects of Imprisonment, Cullompton (United Kingdom): Taylor & Francis Ltd.
Murray, Joseph; Farrington, David P (2008), “The Effects of Parental Imprisonment on Children”, University of Chicago Press, Volume 37, Issue 1: PP 133-206.