سوگند زنان در قسامه

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

قسامه در فقه اسلامی روشی خاص برای اثبات دعوا در دعاوی مرتبط با جنایات بر نفس و عضو به‌شمار می‌آید. با وجود اتفاق­نظر در اصل مشروعیت این شیوه قضایی، در برخی از جوانب آن ابهاماتی دیده می­شود. ازجمله این موارد، جایگاه زنان در قسامه است که در آثار فقهی بحث چندانی از آن به‌میان نیامده است. در این بین، برخی فقها سوگند زنان را معتبر دانسته‌اند و در مقابل، دیگران مرد بودن را شرط اعتبار قسامه به‌حساب آورده‌اند و به‌طور معمول میان جایگاه مدعی یا مدعی‌علیه و جایگاه اقربا تفکیک کرده، عدم پذیرش سوگند زنان را به جایگاه اقربا اختصاص داده‌اند. دیدگاه اخیر در قانون مجازات اسلامی (مواد 336 ،337 و 338)  نیز بازتاب یافته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، چنین نتیجه می­گیرد که شرط رجولیت در قسامه، مبتنی بر دلیل معتبری نیست و ذکر واژگان مختصّ مردان در مستندات قسامه، که دلیل اصلی این دیدگاه قلمداد می‌شود، از باب تغلیب است و امکان الغای خصوصیت از وصف رجولیت در آن‌ها وجود دارد. بر این اساس شمول ادلّه مشروعیت قسامه، سوگند زنان را همانند مردان دربرمی‌گیرد و از این جهت تفاوتی نیز میان جایگاه‌های یادشده وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


ابن‌جزی، ابوعبدالله محمد بن ‌احمد، (1404)، القوانین الفقهیه، بیروت: دارالکتاب العربی. 
    ابن‌حزم، علی‌ بن ‌احمد، (بی‌تا)، المحلی، بیروت: دارالفکر.
    ابن‌حمزه‌طوسی، محمد بن ‌علی، (1408)، الوسیله ‌إلی نیل الفضیله، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی.
    ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، (بی‌تا)، المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    ابن‌منظور، محمد بن‌ مکرم، (1414)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
    اردبیلی (مقدّس اردبیلی)، احمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    انصاری (شیخ انصاری)، مرتضی، (1428)، فرائد الأصول، چاپ نهم، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
    بجنوردی، سید حسن، (1419)، القواعد الفقهیه، چاپ اول، قم: الهادی.
    بحرانی، یوسف، (1405)، الحدائق الناضره، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    بهوتی، منصور بن ‌یونس، (بی‌تا)، کشاف القناع، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه. 
    حرّ عاملی، محمد بن ‌حسن، (1409)، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم: مؤسسه آل‌البیت.
    حلّی (علّامه‌)، حسن بن یوسف، (بی‌تا)، تحریر الأحکام، بی‌جا، بی‌نا.
ــــــــــ ، (1413)، قواعد الأحکام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    ــــــــــ ، (1413)، مختلف الشیعه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    حلّی (ابن‌ادریس)، محمد بن منصور، (1410)، السرائر، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    حلّی (محقق)، نجم‌الدین جعفر بن‌ حسن، (1408)، شرائع الإسلام، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    ــــــــــ ، (1423)، معارج الأصول، چاپ اول، لندن: مؤسسه امام علی‌(ع).
    خراسانی (آخوند)، محمدکاظم، (1409) کفایه الأصول، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت.
    خمینی (امام)، سید روح‌الله، (1379)، تحریر الوسیله، چاپ اول، قم: مؤسسه دارالعلم.
    ــــــــــ ، (1415)، أنوار الهدایه، چاپ دوم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    خویی، سید ابوالقاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، چاپ اول، قم: مؤسسه احیاء آثار الإمام الخوئی. 
    رازی زاده، محمدعلی، (1385)، فقه القسامه و موقفها فی حجج القضاء، چاپ اول، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    رملی، محمد بن احمد، (1939)، نهایه المحتاج، قاهره: المکتبه الاسلامیه.
    سبحانی، جعفر، (1383)، أصول الفقه المقارن فیما لانص فیه، چاپ اول، قم: مؤسسه امام صادق(‌ع).
    سبزواری، سید عبدالأعلی، (1413)، مهذّب الأحکام، چاپ چهارم، قم: دفتر آیت‌الله سبزواری.
    طباطبایی، سید علی، (1418)، ریاض المسائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت.
    طریحی، فخرالدین، (1416)، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: مرتضوی.
    طوسی (شیخ)، ابوجعفر محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه.
عاملی، جواد بن محمد، (بی‌تا)، مفتاح الکرامه، بی‌جا، بی‌نا.
    عمیدی، سید عمیدالدین عبدالمطلب، (1416)، کنز الفوائد، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    غروی، میرزا علی، (1418)، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، تقریرات درس سید ابوالقاسم خویی، چاپ اول، قم: تحت اشراف لطفی.
    فاضل لنکرانی، محمد، (1421)، تفصیل الشریعه (القصاص)، چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
    فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416)، کشف اللثام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    فخرالمحققین، محمد بن حسن، (1387)، ایضاح الفوائد، چاپ اول، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    قرافی، شهاب الدین احمد، (1994)، الذخیره، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
    کاسانی، أبوبکر بن مسعود، (1409)، بدائع الصنائع، چاپ اول، پاکستان: المکتبه الحبیبیه.
    ماوردی، ابوالحسن علی، (1415)، الحاوی الکبیر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    منتظری، حسینعلی، (1409)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الإسلامیه، چاپ دوم، قم: تفکر.
    ــــــــــ ، (1415)، نهایه الأصول، تقریرات درس حسین بروجردی، چاپ اول، تهران: تفکر.
    نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    وحیدبهبهانی، محمدباقر، (1415)، الفوائد الحائریه، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، (1417)، بحوث فی علم الأصول، تقریرات درس سید محمدباقر صدر، چاپ سوم، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
    ــــــــــ ، (1380)، «قسامه: تعدد افراد یا تکرار قسم؟»، فقه اهل بیت، شماره بیست و پنج، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، صفحات 3-20.