اثر هشدار در رفع ضمان از مسوولین تبعی

نویسندگان

1 گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،

2 قوه قضائیه دادگستری استان تهران

چکیده

چکیده
عمدۀ مباحث مطروحه از ناحیۀ پژوهشگران در قاعدۀ تحذیر (هشدار) پیرامون عامل اصلی زیان است. هشداردهنده به‌عنوان عامل زیان پاسخگوی اصلی جبران خسارت است و با استناد به قاعدۀ هشدار با جمع شرایط از مسئولیت مبرا می‌شود؛ ولی اشخاصی مانند عاقله، بیمه و بیت‌المال که به‌تبع عامل اصلی، مسئول تلقی می‌شوند، آیا با قاعدۀ هشدار از ضمان مبرا می‌شوند؟ در پرسمان تأثیر قاعدۀ مذکور و میزان و کیفیت آن در رفع ضمان از مسئولین تبعی پاسخی داده نشده است. قاعدۀ هشدار به‌عنوان یکی از قواعد معتبر فقهی، برگرفته از یکی از داوری‌های علی (ع) است که آن حضرت فرمودند: «قد اَعذَرَ مَن حَذَّرَ» یعنی: کسی که هشدار دهد معذور است. با استفاده از ملاک رفع مسئولیت، که در قوانین مختلف نیز جلوه‌گر است، دربارهٔ مسئولین تبعی مانند عاقله، بیمه و بیت‌المال نیز اثرگذار است. با این وصف در صورت تحقق شرایط و در نتیجه صدق قاعدۀ هشدار، افزون بر رفع مسئولیت از عامل زیان، عاقله و بیت‌المال نیز تکلیفی به پرداخت خسارت ندارند ولی رفع مسئولیت از عامل اصلی زیان منافی با جبران خسارت زیان‌دیده از طریق مراجعه به بیمه نیست.

کلیدواژه‌ها


1-فارسی
 جامپیون جونیوز، والتر. تی (1388)، مسئولیت مدنی در ورزش، مترجم؛ آقائی نیا، حسین، انتشارات دادگستر، تهران، چاپ پنجم.
 جعفری لنگرودی (1374)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، چاپ هفتم.
 دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ دوم.
 صباح مشهدی، حمید (1385)، «بررسی و تبیین قاعده تحذیر (هشدار)»، مجله دادرسی، شماره 60.
 عمید زنجانی، عباسعلی (1391)، قواعد فقه بخش حقوق خصوصی، انتشارات سمت، تهران، چاپ چهارم.
 فیض، علیرضا(1368)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.
 قرشی، سید علی اکبر (1371)، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ ششم.
 گرجی، ابوالقاسم (1366)، «ضمان عاقله»، فصلنامه حق-مطالعات حقوقی و قضایی، شماره 11 و 12
 محقق داماد، سید مصطفی (1371)، «بیمه متقابل در پیشینه اسلامی- ضمان عاقله و جریره»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 6.
 محقق داماد، سید مصطفی (1406 ق)، قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.
 مقدادی، محمد مهدی (1393)، مسئولیت مدنی ورزشکاران، انتشارات دانشگاه مفید، قم، چاپ اول.
 مقدادی، محمد مهدی، «تاثیر هشدار در انتفای مسئولیت مدنی پزشکان»، فصلنامه فقه پزشکی، زمستان 1390 و بهار 1391، شماره 9 و 10
 موسوی بجنوردی، سید محمد(1387)، قواعد فقهیه، انتشارات مجد، تهران، چاپ دوم.
2-عربی
 ابن بابویه، محمد بن علی (1413 ق)،‌ من لا یحضره الفقیه،‌ انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ دوم.
 ابن فارس بن زکریا (1404 ق)، معجم مقائیس اللغه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
 ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین (1414 ق)، لسان العرب، دار الفکر، بیروت، چاپ سوم.
 اردبیلی، احمد بن محمد (1403 ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم - ایران، چاپ اول.
 اصفهانی، مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی (1404 ق)‌، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول‌، دار الکتب الإسلامیه چاپ دوم‌ ‌.
 بروجردی، آقا حسین(1386)‌، جامع أحادیث الشیعه ، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول‌.
 تبریزی، جواد بن علی (1428 ق)، تنقیح مبانی الاحکام- کتاب الدیات، دار الصدیقه الشهیده (س)، قم، چاپ اول.
 جوهری، اسماعیل بن حماد (1410 ق)، الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.
 حائری، سید علی بن محمد طباطبایی (1418 ق)، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
 حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409 ق)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
 حسینی شیرازی، سید محمد (1407 ق)، الفقه، چاپ دارالعلوم، بیروت، چاپ ششم.
 حلبی، ابوالصلاح، تقی الدین (1403 ق)، الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین علیه السلام، اصفهان، چاپ اول.
 زبیدی (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت - لبنان، چاپ اول.
 سبزواری، سید عبد الأعلی(1413ق)، مهذّب الأحکام، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیه الله، قم، چاپ چهارم.
 شریف الرضی، محمد بن حسین (1406 ق)‌، خصائص الأئمه علیهم السلام (خصائص أمیر المؤمنین علیه السلام) ،آستان قدس رضوی‌ چاپ اول‌. ‌
 شهید ثانی، زین الدین بن علی (1410 ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّی - کلانتر)، کتابفروشی داوری چاپ اول.
 شهید ثانی، زین الدین بن علی (1413 ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسه المعارف الإسلامیه، چاپ اول.
 طریحی، فخر الدین (1416 ق)، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.
 طوسی، محمد بن الحسن (1407 ق)، ‌ تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم‌.
 علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1420 ق)، تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه (ط - الحدیثه)، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول.
 علامه حلّی، مقداد بن عبد اللّه سیوری (1403 ق)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الإمامیه، در یک جلد، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی - ره، قم - ایران، چاپ اول.
 فاضل هندی، محمد بن حسن (1416 ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
 فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف حلی(1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مؤسسه اسماعیلیان، قم - ایران، چاپ اول.
 فیض کاشانی، محمد محسن (1406 ق)‌، الوافی، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی علیه السلام‌ چاپ اول.
 کاشانی، حاج رضا مدنی (1408 ق)، کتاب الدیات، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
 کاشف الغطاء، احمد بن علی (1423 ق)، سفینه النجاه و مشکاه الهدی و مصباح السعادات، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف - عراق، چاپ اول.
 کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق‌)‌، الکافی، دار الکتب الإسلامیه. تهران - ایران، چاپ چهارم.
 مجلسی، محمد باقر (1406 ق)‌، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی‌ چاپ اول‌.
 محقق حلّی، نجم الدین (1408 ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
 میرفتاح، ابن علی مراغه ای (1417 ق)، العناوین الفقهیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
 نجفی، محمد حسن (1404 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.