چکیده فارسی:
عدالت از جمله شرایط مهم قاضی از دیدگاه اسلام است. در قانون اساسی ایران نیز در ضمن اصل 158، یکی از وظایف رئیس قوه قضائیه، استخدام قضات عادل و شایسته مقرر شده است. همچنین مطابق با اصل 163 صفات و شرایط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معین می‌شود. قانون‌گذار در آیین‌نامه جذب داوطلبان تصدّی امر قضا مصوّب 1392، عدالت را یکی از شرایط تصدّی امر قضا تعیین کرده است. با توجه به اینکه مفهوم عدالت برگرفته از فقه امامیه است و مراد از عدالت نیز در نظام قضایی ایران همان عدالت مطرح شده در فقه است، نگارندگان به تبیین فقهی مفهوم عدالت می‌پردازند. شرط عدالت قاضی، مورد اتّفاق کلیه‌ی فقهاء است. اما در این که عدالت، صِرف حُسن ظاهر است یا این که عدالت مجرّد ترک معاصی است یا اینکه عدالت اجتناب از کبائر، حفظ از صغائر و محافظت بر مروّت است یا این که عدالت عدم انجام معاصی از روی ملکه است یا ملکه‌ای نفسانی که فرد را به تقوی و مروّت وادار می‌کند، بین فقهاء اختلاف است. طرفداران قول‌های اول، دوم و سوم قایل به عدالت عملی و طرفداران اقوال چهارم و پنجم، قایل به عدالت نفسانی هستند. در جمع بین نظرهای مزبور اگرچه می‌توان از باب جمع بین نظریه عدالت نفسانی و عدالت عملی، نظریه «عدالت نفسانی حداقلی» را مطرح کرد، و لیکن در باب قضا با توجه به خطیر بودن منصب قاضی، علی‌القاعده باید عدالت نفسانی حداکثری را در قاضی لحاظ کرد، منتها با توجه به پیچیدگی خاص عدالت نفسانی و نادرالوقوع بودن آن، مرتبه پس از عدالت نفسانی؛ یعنی مرتبه «عدالت قریب به عدالت نفسانی» که مرتبه‌ای بالاتر از «عدالت نفسانی حداقلی» می‌باشد، معتبر است و در اعتبار این مرحله از عدالت در قاضی با توجه به اهمیت بسزای منصب قضا، فرقی بین قاضی مجتهد و مأذون نیست.
انصاری، مرتضی(1428 ق)، فرائد الأصول، ج 4، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، مرتضی (1415 ق)، قضاء و شهادات، چاپ اول، قم: مطبعهی باقری.
انصاری، مرتضی (بیتا)، کتاب الصلاه، ج 1 و 2، نسخهی خطی، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
خوانساری، احمد (1355 ش)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج 1، چاپ دوم، تهران: مکتب صدوق.
خویی، ابوالقاسم (1410 ق)، محاضرات فی اصول الفقه، ج 2، چاپ سوم، قم: مؤسسه ی نشر اسلامی.
دسوقی، شمس الدین محمد بن عرفه (بیتا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، ج 1 و 4، بیروت: دارالاحیاء الکتب العربیه.
دهخدا، علی اکبر (1377 ش)، لغت نامه، ج 10، چاپ دوم از دورهی جدید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دیّانی، عبدالرسول (1385 ش)، ادلّهی اثبات دعوی در امور مدنی و کیفری، چاپ اول، تهران: انتشارات تدریس.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد (1404 ق)، المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، دفتر نشر کتاب.
راوندی، قطب الدین (1405 ق)، فقه القرآن، ج 1، چاپ دوم، قم: کتابخانهی آیت الله مرعشی نجفی.
سبزواری، محمد باقر (بیتا)، ذخیره المعاد، ج 2، چاپ سنگی، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
سرخسی، شمس الدین (1406 ق)، المبسوط، ج 16، بیروت: دارالمعرفه.
سمرقندی، علاء الدین (1414 ق)، تحفه الفقهاء، ج 3، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
سید عاملی، محمد بن علی موسوی عاملی (1410 ق)، مدارک الاحکام، ج 4، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
شربینی، محمد (1958 م)، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، ج 4، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
شهید اول، محمد بن مکی (1414 ق)، الدروس الشرعیه، ج 1 و 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی (1272 ق)، الذکری، چاپ سنگی، طبع قدیم.
شهید اول، محمد بن مکی (1372 ش)، القواعد و الفوائد، ج 2، مشهد: دانشگاه فردوسی.
شهید ثانی، زین الدین الجبعی العاملی (1413 ق)، الروضه البهیه، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شهید ثانی، زین الدین الجبعی العاملی (1416 ق)، مسالک الافهام، ج 1 و 13 و 14، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1404 ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، ج 3، چاپ دوم، قم: جامعه المدرسین.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1418 ق)، الهدایه فی الاصول و الفروع، چاپ اول، قم: مؤسسه الامام الهادی (ع).
شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (بیتا)، الاستبصار، ج 3، قم: دارالکتب الاسلامیه.
شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (1417 ق)، الخلاف، ج 6، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (1351 ش)، المبسوط، ج 8، قم: مکتبه مرتضویه.
شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (بیتا)، النهایه، قم: انتشارات قدس محمدی.
شیخ مفید، ابی عبدالله محمد بن نعمان (1410 ق)، المقنعه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طباطبایی یزدی، محمد کاظم (1376 ش)، سؤال و جواب، به اهتمام مصطفی محقق داماد، چاپ اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
طباطبایی یزدی، محمد کاظم (1420 ق)، عروه الوثقی، ج 3، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طبری، ابی جعفر محمد بن جریر (بیتا)، جامع البیان، ج 3، بیروت: دار الفکر.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1410 ق)، ارشادالاذهان، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413 ق)، قواعد الاحکام، ج 3، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
علامه حلی، ابو منصور حسن بن یوسف (1415 ق)، مختلف الشیعه، ج 8، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
عمید زنجانی، عباس علی (1421 ق)، فقه سیاسی، ج 1، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیر کبیر.
فاضل الآبی، زین الدین ابی علی الحسن بن ابی طالب (1408 ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
فاضل لنکرانی، محمد فاضل (1420 ق)، تفصیل الشریعه- القضاء و الشهادات، چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
فاضل مقداد، جمال الدین (1343 ش)، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج 2، تصحیح و تعلیق از محمد باقر شریف زاده و محمد باقر بهبودی، تهران: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن حسن بن محمد اصفهانی (1405 ق)، کشف اللثام، ج 2 و 4، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
فخر المحققین، محمد بن حسن (1389 ق)، ایضاح الفوائد، ج 4، چاپ اول، قم: مطبعه علمیه.
قدامه، ابی محمد عبدالله بن احمد محمد بن قدامه (بیتا)، المغنی، ج 12، بیروت: دارالکتاب العربی.
کاتوزیان، امیر ناصر (1385 ش)، اثبات و دلیل اثبات، ج 2، چاپ سوم، تهران: نشر میزان.
کاشانی حنفی، ابوبکر بن مسعود (1409 ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج 6، چاپ اول، پاکستان: مکتبه الحبیبیه.
کرکی، علی بن حسین (1412 ق)، رسائل الکرکی، ج 1 و 3، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، ج7، بیجا: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر (1983 م)، بحار الانوار، ج 68، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الوفاء.
محقق اردبیلی، احمد مقدس اردبیلی (بیتا)، زبده البیان فی احکام القرآن، قم: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
محقق اردبیلی، احمد مقدس اردبیلی (1404 ق)، مجمع الفائده و البرهان، ج 2، 9 و 12، قم: جامعه المدرسین.
محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (1409 ق)، شرایع الاسلام، ج 3 و 4، چاپ دوم، تهران: انتشارات استقلال.
ایزدی فرد، علی اکبر (1389 ش)، عدالت نفسانی حداقلی شهود، فصلنامه ی مطالعات حقوق خصوصی، شماره 4، زمستان، صص 98-79.
ایزدی فرد, علی اکبر, کاویار, حسین, & حسین نژاد, سید مجتبی. (1401). عدالت نفسانی قاضی در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 23(81), 29-52.
MLA
علی اکبر ایزدی فرد; حسین کاویار; سید مجتبی حسین نژاد. "عدالت نفسانی قاضی در فقه امامیه و حقوق ایران". فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 23, 81, 1401, 29-52.
HARVARD
ایزدی فرد, علی اکبر, کاویار, حسین, حسین نژاد, سید مجتبی. (1401). 'عدالت نفسانی قاضی در فقه امامیه و حقوق ایران', فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 23(81), pp. 29-52.
VANCOUVER
ایزدی فرد, علی اکبر, کاویار, حسین, حسین نژاد, سید مجتبی. عدالت نفسانی قاضی در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 1401; 23(81): 29-52.
)