مفهوم منفعت عمومی و جایگاه آن در قانونگذاری ایران

نویسندگان

1 دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

منفعت عمومی از مفاهیم چند وجهی و جدلی علوم اجتماعی به شمار می‌رود. در تعریفی ساده این مفهوم شامل اموری است که برای توده‌‌ی مردم مطلوبیّت دارد و همگان را بهره‌مند می‌سازد. اهمیت منفعت عمومی تا جایی است که توانسته تلقی مکاتب فکری را از مفهوم دولت متحول کند. بر این اساس، دولت به تشکیلاتی اطلاق می‌شود که قدرت را به منظور ارائه‌ی خدمات عمومی اعمال می‌کند؛ خدماتی که قرار است به بهترین شکل ممکن تأمین‌کننده‌ی منافع عمومی باشند. لذا می‌توان داشتن ادراکی منسجم از نفع عمومی را الزامی اساسی جهت مدیریت مؤثر و کارآمد امور جمعی تلقی کرد و آن‌را غایت بنیادینی دانست که دغدغه تأمین‌اش نقطه‌ی اشتراک تمام اعمال و تصمیمات قوای سه‌گانه حکومت‌ها است. اما خلأ اساسی در این زمینه عدم تفحص پیرامون جایگاه و منزلت منافع عمومی در قانونگذاری ایران است. پرسش قابل طرح این است که در گفتمان حقوقی ایران، جایگاه منفعت عمومی کجاست و تلقی قانونگذار از این مفهوم چگونه ارزیابی می‌شود؟ بر اساس نتایج پژوهش حاضر، اندیشه‌ی منفغت عمومی در قانونگذاری اساسی ایران، آگاهانه، کاربردی و عقلانی است؛ این اوصاف در درجه نخست محصول غنای مبانی فقهی این قانونگذاری و در درجه دوم نتیجه‌ی چالش‌های حکمرانی قبل از بازنگری قانون اساسی در سال 1368 است. اما در تقنین عادی، اندیشه‌ی منفعت عمومی همچنان اسیر چالش‌های قانون‌گذاری است و مقنن جز اینکه منافع عمومی را مرزی برای مشروعیت قلمرو حقوق فردی به شمار آورد یا برای ممانعت از ورود خسارت به منافع عمومی تدابیری اتخاذ کند، تلقی منسجم و کارآمدی از این مفهوم ندارد.
 

کلیدواژه‌ها


Barry, B. (1967). The Use and Abuse of the Public Interest, in the public interest, ed. By C.J Friend rich, New York: Atherton press.
Bandit, Theodore (1973).” the Public Interest”, Philosophy & public affairs, vol. 2, No.3 (spring), published by Wiley, available at:
https://www.jstor.org/stable/2264914.
Benn, S.L and Peters, R.S (1959). Social Principles and Democratic State, London: Allen and Unwin.
Blitz, Mark (2015).” Public Interest”, International Encyclopaedia of the Social & Behavioural Sciences, 2nd edition, Volume 19.
Corley, Steven P. (2008). Regulation and Public Interests: The Possibility of Good Regulatory Government, Princeton University Press.
Cummings, Scott L (2015).” Public Interest law: The United States and Beyond, International Encyclopedia of Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, Volume19, PP 555-561.
Garner, Bryan (2011). Black's Law Dictionary, Thomson/west.
Gunn, J.M (1991). Jermyn Bentham and Public interest, in modern political theory, ed. By Jack Lively and Andrew Reeve, London: Rutledge.
Heilborn, Johan (2015). “Interest: History of the Concept”, International Encyclopedia of Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, Volume12, PP 386-390.
IFAC (International Federation of Accountants). A Definition of The Public Interest, June 2012. available at: https://www.ifac.org/publications-resources/definition-public-interest.
Lloyd, Dennis (1964). The Idea Law, London: Penguin Books, INC.
Patterson, Edwin (1953). Jurisprudence, Men and Ideas of the Law, Brookline: The Foundation Press, INC.
Polanyi, A.s (1989). The State in Transition, London: Lynne Renner Publisher.
Sorauf, F.J (1975). The Public Interest Recognized, Journal of Politics, pp 50-86.