اعمال وضعیت حقوقی مراعی بر معامله نسبت به مال مرهون

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه عدالت

چکیده

آیا می‌توان وضعیت حقوقی مراعی را بر معامله نسبت به مال مرهون اعمال کرد؟ مراعی در فقه در معانی معلق، غیرنافذ و غیرنافذ فضولی به‌کار رفته  و مفهومی اعم‌از عدم نفوذ است. وضعیت حقوقی مراعی، دارای دو رکن اساسی است؛ به این معنا که عمل حقوقی از جهت ارکان اشاره شده در ماده 190 قانون مدنی کامل بوده، لیکن مال مورد معامله غیرطلق است.
در این وضعیت حقوقی، سرنوشت عقد رأساً به ثالث (مرتهن) داده نشده است، زیرا در عقد مراعی، اجازه ثالث نه به‌عنوان شرط و نه جزیی از معامله است. رضایت مرتهن سبب سقوط حق مرتهن بوده و به‌منزله فک رهن، یعنی رفع حقوق مانع است. رد معامله مال مرهون توسط مرتهن نیز به‌معنای اصرار مرتهن بر بقای حق خویش و به‌منزله بطلان نیست. قبول و رضایت مرتهن به‌معنای فروش مال مرهون از راهن به ثالث نیز نمی‌باشد. ادله فقهی پیش‌گفته و تصویب ماده 62 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب 1395، رأی وحدت رویه 620  هیئت عمومی دیوان عالی کشور را مورد تخصیص قرار داده است. زیرا ماده مذکور، معامله عادی مال مرهون را در رابطه فی‌مابین راهن و خریدار صحیح دانسته و در برابر مرتهن غیرقابل استناد درنظر گرفته است. موارد مذکور نشانه‏های آشکاری بر مناسب دانستن وضعیت حقوقی مراعی (جمع میان وضعیت حقوقی صحت و غیرقابل استناد) است.

کلیدواژه‌ها


امامی، سیدحسن (1366)، حقوق مدنی، شش جلد. تهران: انتشارات اسلامیه. 
    انوری، حسن (1382)، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.
    جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
    حائری شاهباغ، ‌سیدعلی (1386)، حقوق مدنی، تهران: انتشارات گنج دانش.
    خمینی، سیدروح‌الله (1368)،  تحریر الوسیله، جلد دو، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    دهخدا، علی‌اکبر (1373)،  لغت نامه، تهران: انتشارات روزنه.
    دیلمی، احمد (1394)، «شرط آزاد بودن ملک در بیع»، پژوهش‌های فقهی، دوره یازده، شماره دو.
    روشن، محمد و خویینی، غفور و فلاحی، آزاد (1396)، «بررسی وضعیت حقوقی مراعی و مقایسه آن با نهادهای مشابه»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و یکم، شماره نود و هفت.
    شعبانی کندسری، هادی (1395)، رهن اموال آینده و دارایی در گردش، چاپ اول، تهران: سهامی انتشار.
    شهیدی، مهدی (1391)، ‌اصول قراردادها و تعهدات، جلد دو، تهران: انتشارات مجد.
    کاتوزیان‌، ناصر (1364)، ‌عقود اذنی وثیقه‌های دین، دوره عقود معین 3، تهران: انتشارات بهنشر.
    کاتوزیان، ناصر (1387)، قواعدعمومی قراردادها. عقود معین، جلد یک، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    کاتوزیان‌، ناصر (1387)، نظریه عمومی ایقاع معین، تهران: نشر میزان.
    کاتوزیان، ناصر. (1388)، قواعد عمومی قراردادها، جلد یک و سه، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    کریمی، عباس و شعبانی کندسری، هادی (1391)، «تلاشی برای سامان دهی نظریه عدم نفوذ مراعی»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره پنجاه و هشت.
    کریمی، عباس و شعبانی کندسری، هادی (1396)، «وضعیت حقوقی مراعی به‌منزله وضعیتی در عرض صحت، بطلان و عدم نفوذ»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره چهل و هفتم، شماره چهار.
    محقق داماد، سیدمصطفی و قبولی، سیدمحمدمهدی و ساعتچی، علی (1394)، «تحلیل وضعیت حقوقی معاملات مشتری نسبت به مورد شفعه»، آموزه های فقه مدنی، شماره یک.
    مجموعه مذاکرات و آراء هیات عمومی دیوان عالی کشور. (1382)، تهران: اداره وحدت رویه دیوان عالی کشور.
    مذاکرات و آراء هیات عمومی دیوان عالی کشور (1378)، تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات دیوان عالی کشور.
    مشروح مذاکرات و آرای دیوان عالی کشور سال 1377.
    معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات میلاد.
    میرزانژاد جویباری، اکبر (1390)، «وضعیت حقوقی قرارداد فروش مال مرهون»، فصلنامه حق. ‌مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره دو.
نعمت‌اللهی، اسماعیل (1392)، «طلق بودن مورد معامله از دیدگاه فقهی و حقوقی»، حقوق خصوصی، شماره دو.
    یوسف‌وند، محمود و هادی غلامرضا راوی (1392)، «بررسی قاعده طلقیت»، مطالعات فقهی و فلسفی، شماره چهارده.
    ابن فارس، ابوالحسین احمد (1404)،  معجم مقائیس اللغه. ج2. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم. (1414).  لسان العرب. دارالفکر. ‌دارصار. 
    اصفهانی، محمد حسین  (1412)، تحقیق شیخ عباس آل سباع‌. حاشیه مکاسب. ج2. قم: ‌موسسه آل البیت.
    انصاری، شیخ مرتضی (1415)، مکاسب. ج 4. قم: چاپ تراث. 
    انصاری، شیخ مرتضی (1424)،  مکاسب. ج 3 و 4 و 5. قم: مجمع الفکر الاسلامی. 
    تبریزی، جواد بن علی (1416)، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب. ج3. قم: موسسه اسماعیلیان. 
    تستری، محمدتقی (بی‌تا)، مقابس الانوار. قم: موسسه آل البیت. 
    حسینی روحانی، سیدصادق (بی تا)، جلد 2. منهاج الصالحین‌.
    حسینی شیرازی، سیدمحمد (بی‌تا)،  ایصال الطالب الی المکاسب.
    حکیم، سیدمحسن (1416)،  مستمسک عروه. ج13. موسسه دارالتفسیر. 
    حلی، جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی) (1420)،  ‌تذکره الفقهاء. ج10. قم: ستاره.
    حلی، محمد بن منصور (ابن ادریس) (1410).  اسرائرالحاوی لتحریرالفتاوی. ج3. قم: انتشارات اسلامی. 
    خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا- بی‌جا)،  مصباح الفقاهه. ج5. تقریر محمد علی توحیدی. 
    شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی (1424)،  الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه. ج4. بیروت: دارالعالم الاسلامی.
    طباطبایی قمی، سیدتقی (1400)،  دراسا تنامن الفقه الجعفری، جلد سه، قم: مطبعه الخیام.
طوسی، ابوجعفر محمد (بی‌تا)، الخلاف، تحقیق: سیدعلی خراسانی، جلد دو، قم: مؤسسه نشرالاثارالسلامی. 
    طوسی، محمد بن حسن (1407)،  الخلاف، جلد سه و پنج، قم: دفتر انتشارات السلامی.
    طوسی، محمد بن حسن (1387)،  المبسوط،‌ جلد دو و سه، قم: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار‌الجعفریه.
    فاضل لنکرانی‌، محمد (1424)،  تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار. 
    فقعانی، زین العابدین علی بن علی بن محمد بن طی. (بی‌تا)،  المسائل الفقهیه. 
    کرکی، علی بن حسین (1414)،  جامع المقاصد، جلد چهار و پنج و شش، قم: مؤسسه آل‌البیت. 
    مروج جزائری‌، سید محمدجعفر (1416)، هدی الطالب فی شرح  مکاسب، جلد چهار و شش، قم: انتشارات مؤسسه دارالکتاب.
    نائینی، محمدحسین (1413)، المکاسب والبیع، جلد یک و دو، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    نائینی، محمد حسین (1413)،  المکاسب والبیع، تقریر: شیخ محمد تقی آملی، جلد دو، قم: نشر اسلامی.
    نائینی، محمدحسین (1421)، منیه الطالب، جلد دو، مؤسسه نشر اسلامی.
    نجفی، شیخ محمدحسن (1981)، جواهر الکلام، جلد بیست و دو، بیروت: داراحیاء التراث العربی‌. 
    نجفی، محمدحسن (1404)، جواهر الکلام، جلد بیست و شش و سی و هفت، بیروت: ‌داراحیاء التراث العربی. 
    نوری،‌ حسین (1407)، مستدرک الوسائل، جلد سیزده، قم: مؤسسه آل‌البیت. 
Available At: mehrnews.com/xSj4f. Last Visited:2/3/1400
Birks , peter , English private law , volume 1, oxford university press,oxford,2000
Gautier , pierre-yves et pasqualini, francois ( 2006) , action paulienne, rep.civ.da lloz
Juris classeur civil, face . 10 (2006), contrats et obligations, nullite ou rescission des conventions
Lexique de terms juridiques (1981) , sous la direction de Raymond guillien et jean Vi