رویکرد نظام حقوقی کشورهای اسلامی به موضوع صدور حکم کیفری بر اساس منابع فقهی

نویسنده

دانشگاه قم

چکیده

از مهمترین اصول کیفری که تضمینی مؤثر برای صیانت از حقوق و آزادیهای شهروندی است، اصل قانونمندی جرم و مجازات است که تحمیل ضمانت اجرای کیفری به جهت جرم را فقط بر اساس قانون تجویز می نماید. با وجوداین در نظامهای کیفری کشورهای مسلمان مبتنی بر شریعت، موضوع جایگاه منابع فقهی به عنوان مستندی در عرض قانون مدون جهت جرم انگاری و تعیین کیفر از مسائلی است که در تعارض با اصل قانونمندی، توجه دکترین  و رویه قضایی آنها را به خود معطوف داشته است. در پژوهش حاضر به روشی توصیفی تحلیلی رویکردهای مختلف این نظامها پیرامون استنادپذیری فقه جهت اصدار احکام محکومیت کیفری مطالعه شده که یافته ها نشان از اتقان مواضعی دارد که اجازه مراجعه به فقه را برای تعیین جرم و مجازات نمی دهند، و در صورت اصرار بر چنین تجویزی می بایست همانند آن دسته از نظامها که منابع فقهی را معین نموده و آن هم با الزام بر اختیار فتاوای مساعدتر به حال متهمان عمل نمود. در نظام حقوقی کشور ما قانونگذار تنها در حدود، جرم انگاری و تعیین مجازات را  مطابق فقه تجویز نموده  که همین مقدار شناسایی اختیار برای دادگاهها نیز دارای ایرادات متعدد بویژه از جهت بروز تشتت در رویه قضایی است.

کلیدواژه‌ها


اداره تبلیغات و انتشارات مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد سوم، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    اداره تبلیغات و انتشارات مجلس شورای اسلامی (1368)، راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد سوم، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    ألفی، أحمد عبد العزیز (1976)، النظام الجنائی بالمملکه العربیه السعودیه، ریاض: معهد الإداره العامه.
    أمات، محمد محمود (2015)، تجریم المخدرات فی التشریع الإسلامی و القانون الموریتانی، ریاض: جامعه نایف العربیه للعلوم الأمنیه.
    پژوهشکده شورای‌نگهبان (1392)، قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای‌نگهبان، تهیه و تنظیم: فهیم مصطفی‌زاده، تهران: پژوهشکده شورای‌ نگهبان.
    حاجی ده‌آبادی، احمد (1395)، «حاکمیت یا عدم حاکمیت اصل 167 ق.ا. در امور کیفری با نگاهی به قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهش‌های فقهی، شماره دو.
    حلی[محقق]، نجم‌الدین جعفر (1408)، شرائع‌الإسلام، جلد چهار، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    خضر، عبدالفتاح (1982)، النظام الجنائی: اسسه العامه فی الاتجاهات المعاصره و الفقه الإسلامی، جلد یک، ریاض: معهد الإداره العامه.
    دقدیقه، ولید محمد (2018)، «الشبهه التی تسقط القصاص: قرائه فی قانون القصاص و الدیه اللیبی»، مجله جامعه صبراته العلمیه، شماره سه.
    ربیع الظاهری، حمد حامد (2013)، النظام القانونی للصلح الجنائی فی التشریع الإماراتی، ابوظبی: دائره القضاء.
    سلیمان، یاسر عریف (2015)، جریمه الزنا الحدیه فی ضوء احکام محکمه النقض باماره ابوظبی و المحکمه الإتحادیه العلیا، ابوظبی: دائره القضاء.
    شاوی، توفیق محمد (1954)، محاضرات فی التشریع الجنائی فی الدول العربیه، قاهره: جامعه الدول العربیه.
    شرفی، علی حسن (1993)، شرح الأحکام العامه للتشریع العقابی الیمنی، قاهره: دارالمنار.
    عربی، مصطفی إبراهیم (2016)، «الإشکالیات العملیه المترتبه علی نصوص الإحاله فی تشریعات الحدود»، مجله العلوم الشرعیه و القانونیه جامعه المرقب، شماره یک.
    عوا، محمد سلیم (2006)، فی اصول النظام الجنائی الإسلامی: دراسه مقارنه، قاهره: نهضه مصر للطباعه.
    فوزان، محمد (2010)، التنظیم القضائی الجدید فی المملکه العربیه السعودیه، ریاض: مکتبه القانون و الإقتصاد.
    کاتوزیان، ناصر (1377)، فلسفه حقوق، جلد دو، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    محقق داماد، سیدمصطفی (1386)، قواعد فقه: بخش جزایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    محمد، عوض (بی‌تا)، دراسات فی الفقه الجنائی الإسلامی، اسکندریه: دار المطبوعات الجامعیه.
    معرفت، محمدهادی (1366)، «بحثی در تعزیرات2»، مجله مطالعات حقوقی و قضایی: حق، شماره ده.
    منیر، بدر (2018)، «القانون المعاصر و دوره فی الحفاظ علی المصطلحات العربیه الفقهیه فی أندونیسیا (قانون الجنایات الإسلامی فی آتشیه نموذجا)»، مجله اللغه العربیه ودورها فی تطبیق الشریعه الإسلامیه وتنمیه الثقافه الإنسانیه، شماره یازده.
    نیف، أحمد محمد (2013)، دیه النفس فی الشریعه الإسلامیه: دراسه مقارن بالقانون و الأعراف العشائریه، عمان: الجنادریه للنشر و التوزیع.
    هاشمی، سید محمد (1380)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد دو، تهران: نشر دادگستر.
    هاشمی شاهرودی، سید محمود (1378)، بایسته‌های فقه جزا، تهران: نشر میزان.
    یوسف، یس عمر (1996)، النظریه العامه للقانون الجنائی السودانی لسنه 1991م، بیروت: مکتبه الهلال.
Cammack, Mark (2016), "The Punishment of Islamic Sex Crimes in A Modern Legal System: The Islamic Qanun of Aceh Indonesia", Southwestern Law Review, vol. 45.
Cheema, Moeen H. (2006), "Cases and Controversies: Pregnancy as Proof of Guilt under Pakistan's Hudood Laws", Brooklyn Journal of International Law, vol. 32.
Dubber, Markus Dirk and Hörnle, Tatjana (2014), The Oxford Handbook of Criminal Law, United Kingdom: Oxford University Press.
Kamali, Mohammad Hashim (2019), Crime and Punishment in Islamic Law: A Fresh Interpretation, New York: Oxford University Press.
Malik, Shayan Azamat (2017), "Blasphemy: A Crime in Pakistan Penal Code versus the Traditional Perspective", Pakistan Law Review, vol. 8.
Mohamad, Abdul Hamid (2014), "Implementation of Hudud in Brunei: Differences between Brunei and Malaysia", Islam and Civilisational Renewal, vol. 5.
Peters, Rudolph (2005), Crime and Punishment in Islamic Law: Theory and Practice from the Sixteenth to the Twenty-First Century, New York: Cambridge University Press.
Peters, Ruud (2001), The reintroduction of Islamic criminal law in Northern Nigeria, Lagos: European Commission.
Robinson, Paul H (2006), Final Report of The Maldivian Penal Law & Sentencing Codification Project: Text of Draft Code (Volume 1) and Official Commentary (Volume 2), January 2006; U of Penn Law School, Public Law Research Paper No. 09-38, Retrieved from
https://scholarship.law.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1289&context=faculty_scholarship (last visited on 3/23/ 2019).
Shittu, Abdulwahab Danladi (2015), "Towards locating the Nigerian Shari'ah Penal Codes' provisions for willful homicide within the Shari'ah", Ilorin Journal of Religious Studies, vol. 5.
Wasti, Tahir (2009), The Application of Islamic Criminal Law in Pakistan: Sharia in Practice, Leiden: Brill.
Weimann, Gunnar J. (2010), Islamic Criminal Law in Northern Nigeria: Politics, Religion, Judicial Practice, Amsterdam: Amsterdam University Press