براساس معیارهای نظام دادرسی تفتیشی، که سری، کتبی و غیرترافعی بودن تحقیقات مقدماتی است، دادسرا وظیفۀ جمعآوری دلایل جرم و تکمیل پرونده و دفاع از منافع جامعه را بهعهده دارد. علاوه بر این، دادسرا بهعنوان یک طرف دعوی عمومی، در رابطه با رعایت حقوق اساسی و حقوق شهروندی شاکی و متهم و احیاناً شهود و مطلعان نیز وظایفی دارد. ضرورت رعایت حقوق اساسی و شهروندی متهمان، تعیین ضمانت اجرای لازم برای جلوگیری از نقض آنها را ایجاب میکند. در پیشینۀ تحقیقات مربوط به حقوق دفاعی متهم، این امر مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است. مسئلۀ اصلی این است که برای رعایت حقوق اساسی و شهروندی متهم، در قوانین اساسی و عادی با توجه به موازین حقوق بشری چه تضمیناتی پیشبینی شده است؟ این مسئله با روش نظری، توصیفی و تحلیل حقوقی، در این مقاله بررسی، و چهار نوع ضمانت اجرا برای آن شناسایی شده است. تضمیناتی که در نظام دادرسی ایران برای حفظ و رعایت حقوق اساسی و شهروندی متهم توسط مقامات قضائی و اداری و ضابطان دادگستری پیشبینی شده است عبارتاند از: بیاعتباری تصمیمات و اقدامات ناقض حقوق اساسی و شهروندی متهم، ضمانت اجراهای انتظامی ناظر بر محدودیتها و محرومیتهای شغلی مقامات رسیدگیکننده، ضمانت اجراهای کیفری نسبت به اقدامات و تصمیمات غیرقانونی و ناقض حقوق دفاعی و شهروندی متهم، و مسئولیت مدنی برای جبران خسارات وارده بر متهم بر اثر اقدامات ناقض این حقوق. در این مقاله در عنوانهای جداگانه این موارد دستهبندی شده و مورد بررسی قرار گرفته است.
آخوندی، محمود (1368)، آیین دادرسی کیفری، جلد دوم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آشوری، محمد (1352)، «لزوم جبران خسارت زندانی بیگناه»، نشریۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 15 و 16.
آشوری، محمد (1376)، عدالت کیفری، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
آقایینیا، حسین (1385)، جرائم علیه اشخاص (شخصیت معنوی)، تهران: میزان.
اردبیلی، محمدعلی (1388)، «نگهداری تحت نظر»، مجموعه مقالات، تهران: سمت.
اردبیلی، محمدعلی (1399)، حقوق جزای عمومی، جلد دوم، تهران: میزان.
جفی ابرندآبادی، علی حسین (1388)، «رویکرد جرمشناختی قانون حقوق شهروندی»، مجموعهمقالات، تهران: گرایش.
خالقی، علی (1398)، «اسناد محرمانه بهعنوان دلیل اتهام»، افقهای نوین حقوق کیفری (مجموعهمقالات نکوداشت دکتر آقایینیا)، تهران: میزان.
خالقی، علی (1398)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، تهران: شهر دانش.
سروی مقدم، مصطفی (1383)، «مروری بر تفاوت تابعیت، شهروندی و دیگر واژگان مشابه در حقوق ایران، بریتانیا، آمریکا و فرانسه»، مجلۀ مدرس علوم انسانی، شمارۀ 34.
کاتوزیان، ناصر (1379)، مبانی حقوق عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مطهری، مرتضی (1385)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.
موذنزادگان، حسنعلی (1389)، «تضمینات حقوق دفاعی متهمان و امر بازجویی در مرحلۀ تحقیقات مقدماتی»، پژوهشهای حقوقو سیاست، شمارۀ 28.
موذنزادگان،حسنعلی و حسین محمد کورهپز (1395)، «ضمانت اجرایی نقض حقوق شهروندی در فرایند تحقیقات پلیسی»، آموزههای حقوق کیفری، شمارۀ 11.
میرمحمد صادقی، حسین (1393)، جرائم علیه اشخاص، تهران: میزان.
هاشمی، سیدمحمد (1378)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر.
فاخری, نریمان. (1402). ضمانت اجرای نقض حقوق شهروندی بهمنزلۀ حقوق دفاعی متهم در تحقیقات مقدماتی. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 28(103), 151-174. doi: 10.22034/jlvi.2024.1998588.0
MLA
نریمان فاخری. "ضمانت اجرای نقض حقوق شهروندی بهمنزلۀ حقوق دفاعی متهم در تحقیقات مقدماتی". فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 28, 103, 1402, 151-174. doi: 10.22034/jlvi.2024.1998588.0
HARVARD
فاخری, نریمان. (1402). 'ضمانت اجرای نقض حقوق شهروندی بهمنزلۀ حقوق دفاعی متهم در تحقیقات مقدماتی', فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 28(103), pp. 151-174. doi: 10.22034/jlvi.2024.1998588.0
VANCOUVER
فاخری, نریمان. ضمانت اجرای نقض حقوق شهروندی بهمنزلۀ حقوق دفاعی متهم در تحقیقات مقدماتی. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضائی, 1402; 28(103): 151-174. doi: 10.22034/jlvi.2024.1998588.0