ضمانت اجرای نقض حقوق شهروندی به‌منزلۀ حقوق دفاعی متهم در تحقیقات مقدماتی

نوع مقاله : تحقیقات بنیادی یا نظری

نویسنده

دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

براساس معیارهای نظام دادرسی تفتیشی، که سری، کتبی و غیرترافعی بودن تحقیقات مقدماتی است، دادسرا وظیفۀ جمع‌آوری دلایل جرم و تکمیل پرونده و دفاع از منافع جامعه را به‌عهده دارد. علاوه بر این، دادسرا به‌عنوان یک طرف دعوی عمومی، در رابطه با رعایت حقوق اساسی و حقوق شهروندی شاکی و متهم و احیاناً شهود و مطلعان نیز وظایفی دارد. ضرورت رعایت حقوق اساسی و شهروندی متهمان، تعیین ضمانت اجرای لازم برای جلوگیری از نقض آن‌ها را ایجاب می‌کند. در پیشینۀ تحقیقات مربوط به حقوق دفاعی متهم، این امر مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است. مسئلۀ اصلی این است که برای رعایت حقوق اساسی و شهروندی متهم، در قوانین اساسی و عادی با توجه به موازین حقوق بشری چه تضمیناتی پیش‌بینی شده است؟ این مسئله با روش نظری، توصیفی و تحلیل حقوقی، در این مقاله بررسی، و چهار نوع ضمانت اجرا برای آن شناسایی شده است. تضمیناتی که در نظام دادرسی ایران برای حفظ و رعایت حقوق اساسی و شهروندی متهم توسط مقامات قضائی و اداری و ضابطان دادگستری پیش‌بینی شده است عبارت‌اند از: بی‌اعتباری تصمیمات و اقدامات ناقض حقوق اساسی و شهروندی متهم، ضمانت اجراهای انتظامی ناظر بر محدودیت‌ها و محرومیت‌های شغلی مقامات رسیدگی‌کننده، ضمانت اجراهای کیفری نسبت به اقدامات و تصمیمات غیرقانونی و ناقض حقوق دفاعی و شهروندی متهم، و مسئولیت مدنی برای جبران خسارات وارده بر متهم بر اثر اقدامات ناقض این حقوق. در این مقاله در عنوان‌های جداگانه این موارد دسته‌بندی شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم.

الف) منابع فارسی

  • آخوندی، محمود (1368)، آیین دادرسی کیفری، جلد دوم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • آشوری، محمد (1352)، «لزوم جبران خسارت زندانی بی‌گناه»، نشریۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 15 و 16.
  • آشوری، محمد (1376)، عدالت کیفری، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
  • آقایی‌نیا، حسین (1385)، جرائم علیه اشخاص (شخصیت معنوی)، تهران: میزان.
  • اردبیلی، محمدعلی (1388)، «نگهداری تحت نظر»، مجموعه مقالات، تهران: سمت.
  • اردبیلی، محمدعلی (1399)، حقوق جزای عمومی، جلد دوم، تهران: میزان.
  • جفی ابرندآبادی، علی حسین (1388)، «رویکرد جرم‌شناختی قانون حقوق شهروندی»، مجموعه‌مقالات، تهران: گرایش.
  • خالقی، علی (1398)، «اسناد محرمانه به‌عنوان دلیل اتهام»، افق‌های نوین حقوق کیفری (مجموعه‌مقالات نکوداشت دکتر آقایی‌نیا)، تهران: میزان.
  • خالقی، علی (1398)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، تهران: شهر دانش.
  • سروی مقدم، مصطفی (1383)، «مروری بر تفاوت تابعیت، شهروندی و دیگر واژگان مشابه در حقوق ایران، بریتانیا، آمریکا و فرانسه»، مجلۀ مدرس علوم انسانی، شمارۀ 34.
  • کاتوزیان، ناصر (1379)، مبانی حقوق عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • مطهری، مرتضی (1385)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.
  • موذن‌زادگان، حسنعلی (1389)، «تضمینات حقوق دفاعی متهمان و امر بازجویی در مرحلۀ تحقیقات مقدماتی»، پژوهش‌های حقوق و سیاست، شمارۀ 28.
  • موذن‌زادگان،حسنعلی و حسین محمد کوره‌پز (1395)، «ضمانت اجرایی نقض حقوق شهروندی در فرایند تحقیقات پلیسی»، آموزه‌های حقوق کیفری، شمارۀ 11.
  • میرمحمد صادقی، حسین (1393)، جرائم علیه اشخاص، تهران: میزان.
  • هاشمی، سیدمحمد (1378)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر.

 

ب) منابع عربی

  • سرخسی، شمس‌الدین (1414ق)، المبسوط، ج4، بیروت: دارالمعرفه.
  • شیخ صدوق، ابن بابویه (1404ق)، من لا یحضره الفقیه، ج4، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  • نجفی، محمدحسن (1398ق)، جواهرالکلام، ج4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

 

ج) اسناد

  • ریاست جمهوری (1396)، منشور حقوق شهروندی.
  • قوۀ قضائیه (1399)، سند امنیت قضائی.

د) منابع انگلیسی

  • James E clap (2003), Dictionary of the Law, Random Hous, Webster, NewYork
  • UN, GA RES, 217, (1948), Universal, declaration of human rights.
  • UN, GA RES,2200A (1966), International covenant on civil and political rights.
  • HRC,REP,A/46/40 (1991), Human right commission report.
  • UN, GA RES,39/46 (1984), Convention against torture and other cruel inhuman or degreding treatment or punishment.
  • UN, DOC, CCPR (1991/C/51/D/458), Un human rights committee.