فروش خودیاری به‌عنوان ضمانت اجرای نقض قرارداد بدون مراجعه به دادگاه صورت می‌گیرد. چنین نهادی مبتنی بر کارکردگرایی حقوقی و رویکرد روان‌شناسانه نسبت به حقوق قراردادها شکل گرفته است تا با کاهش هزینه و زمان جبران خسارت متضرر و نظارت مبتنی بر مبادله، ضمانت اجرای مؤثری اعمال شود. در صورت پذیرش نهاد خودیاری می‌توان آن را در زمرۀ اختیارات و نه تکالیف اقدام‌کننده دانست، مگر در مواردی که صریحاً قانونگذار پیش‌بینی کرده باشد. مقالۀ حاضر تلاشی است با هدف رفع ابهام از ماهیت فروش خودیاری، بررسی قلمرو و کارکردهای استفاده از آن در روابط قراردادی و درنهایت تعیین جایگاه این نهاد در نظام حقوقی ایران. نتیجۀ به‌دست آمده این است که با توجه به مقررات موجود و مبنای فروش خودیاری و با رد نظری که قائل به اعمال نهاد خودیاری در همۀ موارد است، این نهاد تنها در اموال منقول و موارد مصرحه و مواردی که توافق شده است امکان اعمال دارد. در حقوق ایران نزدیک‌ترین نهاد به فروش خودیاری، نظریۀ نمایندگی است. ازجمله مهم‌ترین کارکردهای نهاد خودیاری تقلیل خسارت و مزایای اقتصادی آن است. حاصل مطالعات و پژوهش‌ها در نظام حقوقی ایران این نتیجه را نشان داده است که با توجه به وجود فواید مزبور و پذیرش این نهاد در برخی مقررات قانونی و رویۀ قضائی، قانونگذار بایستی در راستای تعیین قلمرو و جایگاه آن قواعدی وضع کنند.
انصاری، مهدی (1390)، «نظریۀ نقض کارآمد قرارداد از دیدگاه مکتب تحلیل اقتصادی حقوق»، مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 1.
خدابخشی، عبدالله (1391)، حقوق داوری و دعاوی مربوط به آن در رویۀ قضائی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
ره‌پیک، حسن، سید مرتضی قاسم‌زاده و هادی شعبانی (1393)، «مطالعۀ تطبیقی وثیقۀ دارایی در گردش»، مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 3.
ستوده تهرانی، حسن (1393)، حقوق تجارت، جلد اول، تهران: نشر دادگستر.
سربازیان، مجید و سیدرضا هاشمی (1396)، «نقش تهاتر بر سقوط حق مطالبه و وصول وجه ضمانت‌نامه‌های بانکی»، مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 2.
شعاریان، ابراهیم و یوسف مولائی (1392)، «شرایط و موانع قاعدۀ تقلیل خسارت»، پژوهش حقوق خصوصی، شمارۀ 3.
صفایی، حسین و حبیب‌الله رحیمی (1394)، مسئولیت مدنی، تهران: سمت.
صفایی، حسین و همکاران (1392)، حقوق بیع بین‌المللی، تهران: دانشگاه تهران.
صفایی، حسین و محمدهادی جواهرکلام (1400)، حقوق مدنی پیشرفتۀ تضمین‌های دین (رهن و ضمان)، جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طالب احمدی، حبیب (1393)، «نقض اساسی قرارداد در معاهدۀ بیع بین‌المللی کالا»، مطالعات حقوقی، شمارۀ 1.
غفاری فارسانی، بهنام (1388)، «اثر نقض قابل پیش‌بینی بر روابط قراردادی»، حقوق، شمارۀ 2.
قاسمی، رسول، سید محمدهادی مهدوی و داوود نصیران (1397)، «بررسی تطبیقی مفهوم و معیارهای تشخیص نقض اساسی قرارداد»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 101.
قاسمی حامد، عباس و علیرضا نواریان (1390)، «نظریۀ نقض کارآمد قرارداد مطالعۀ تطبیقی و انتقادی در حقوق آمریکا»، تحقیقات حقوقی، شمارۀ 7.
کاتوزیان، ناصر (1394)، قواعد عمومی قراردادها (اجرای قرارداد)، جلد چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
محسنی، حسن (1391)، «مفهوم مرجع قضائی در نظام قضائی کشور»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 79.
محسنی، حسن (1390)، «بازفروش مبیع در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا (1980) و بررسی امکان آن در حقوق ایران»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شمارۀ 1.
وکیلی مقدم، محمدحسین (1398)، «مفهوم و مبانی قرارداد خودالزام‌گر و جایگاه آن در حقوق قراردادها»، مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 3.
هجده نفر از دانشمندان حقوق (1395)، تفسیری بر حقوق بیع بین‌المللی، ترجمۀ مهراب داراب‌پور، تهران: گنج دانش.
ب) منابع عربی
انصاری، مرتضی (1413ق)، کتاب المکاسب، جلد ششم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1388)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ترجمۀ عباس زراعت، تهران: مؤسسۀ فرهنگی هنری دانش‌پذیر.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1372)، جامع الشتات، جلد هشتم، تهران: کیهان.
ج) منابع انگلیسی
Agapiou, N. (2016), Buyer’S Remedies Under The Cisg And English Sales Law: A Comparative Analysis, Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy at the University of Leicester.
Bridge, M., et al. (eds) (2010), Benjamin’s Sale of Goods, 1 & 2, (8th edition (Inc. Supp) Sweet & Maxwell ltd.
Brown, L. (1992), “Authority and Necessity in the Law of Agency”, Tht Modern Law Review, 55.
Ferrari, F. (2006), “Fundamental Breach of Contract Under the UN Sales Convention: 25 Years of Article 25 CISG 25”, Journal of Law and Commerce, vol.25..
fisher, C.F. (1997), “Remedies for breach of contract under the international sales convention”, available at: http://classic. austlii.edu.au/au/journals/ MacarthurLawRw/ 1997/14.pdf
Gergen, M. P. (2009), “A Theory Of Self-Help Remedies In Contract”, Boston University Law Review, vol. 89.
Schlechtriem, P. (1998), Commentary on the U.N. Convention on the International Sale of Goods (CISG), Translated by Geoffrey Thomas, 2ed, Oxford University Press.
Steven, K. S. (1973), “Self-Help Repossession under the Uniform Commercial Code: The Constitutionality of Article 9”, New Mexico Law Review, Section 503, 4 N.M. L. Rev. 75.
Tawil, T. (2015), “English Contract Law and the Efficient Breach Theory: Can They Co-Exist?”, Maastricht journal of European and comparative law, 22, issue: 3.
White, J. J. (1973), “The Abolition of Self-Help Repossession: The Poor Pay Even More”, L. Rev, No. 503.
)
