تأثیر قابلیت پیش‌بینی‌ ضرر در مسئولیت ناشی از نقض تعهد قراردادی

نوع مقاله : تحقیقات بنیادی یا نظری

نویسندگان

دانشگاه علوم قضائی و خدمات اداری

چکیده

جبران خسارت‌های ناشی از نقض تعهد قراردادی مستلزم تعیین محدودۀ خسارات قابل جبران است. قابل‌پیش‌بینی بودن خسارت، معیاری برای تعیین محدودۀ خسارات قابل جبران است. در حقوق ایران متأثر از منابع فقهی، دو موجب برای تعیین ضمان وجود دارد: موجب اوّل غصب و موجب دوّم انتساب خسارت است. خسارت ناشی از عهدشکنی مجزا از موجب دوّم نیست و جایگاه قابلیّت پیش‌بینی ‌ضرر باید مطابق با این چهارچوب تعیین شود و رابطۀ سببیّت حقوقی که مستلزم تناسب بین خسارت و عهدشکنی است توجیه‌کنندۀ اعمال قابلیّت پیش‌بینی ‌ضرر است. این نوع رویکرد مغایر با اصالت مسئولیّت قراردادی است که با نقض تعهد، پیش‌بینی‌های زمان قرارداد را ملاکی برای تعیین محدودۀ خسارت می‌داند و پیش‌بینی‌های زمان نقض تعهد را در حالت استثنایی اعتبار می‌بخشد. اصالت مسئولیّت قراردادی در حالی توجیه می‌شود که اصولاً در نقض قرارداد، قراردادی وجود ندارد و از طرفی در حقوق ایران، مقرره‌ای وجود ندارد که ویژگی‌های خاصی برای اعمال قابلیّت پیش‌بینی ضرر در حقوق قراردادی تعیین کند. در حقوق فرانسه و انگلیس اصالت مسئولیّت قراردادی پیش‌بینی شده و در قانون مدنی فرانسه و رویۀ قضائی انگلیس به صراحت زمان پیش‌بینی ضرر به زمان انعقاد قرارداد منحصر شده است مگر اینکه عهدشکن سوءنیت یا عمدی در نقض تعهد داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


  • فارسی

    • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382)، فن استدلال منطق حقوق اسلام، چاپ اوّل، تهران: گنج دانش.
    • حسینی مراغی، عبدالفتاح (1388)، العناوین، شرح و ترجمۀ عباس زراعت، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات جنگل.
    • ره‌پیک، حسن (1394) حقوق مدنی حقوق قرادادها، چاپ دوم، تهران: انتشارات خرسندی.
    • ره‌پیک، حسن (1395) حقوق مسئولیت مدنی و جبران‌ها، چاپ سوم، تهران: انتشارات خرسندی.
    • ژوردن، پاتریس (1391) اصول مسئولیت مدنی، ترجمۀ مجید ادیب، چاپ سوم، تهران: میزان.
    • شهیدی، مهدی (1382)، حقوق مدنی (آثار قراردادها و تعهدات)، چاپ دوم، تهران: مجد.
    • صفائی، حسین (1392)، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، جلد دوم، چاپ شانزدهم، تهران: میزان.
    • غمامی، مجید (1388) قابلیّت پیش‌بینی ضرر در مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • کاتوزیان، ناصر (1386)، الزام‌های خارج از قرارداد،جلد اوّل، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • کاتوزیان، ناصر (1387)، قواعد عمومی قراردادها، جلد چهارم،چاپ پنجم، تهران: انتشارات سهامی انتشار.
    • نجیب حسنی، محمود (1391)، رابطۀ سببیت در حقوق کیفری، ترجمۀ سید علی عباس‌نیای زارع، چاپ سوم،مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    • یزدانیان، علیرضا (1397)، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، جلد اول، چاپ دوم، تهران:میزان.
    • انصاری، علی و حجت مبین (1390)، «نظریۀ قابلیّت انتساب در حقوق مسئولیت مدنی مطالعۀ تطبیقی در فقه امامیه و حقوق فرانسه»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دورۀ پانزدهم، شمارۀ نخست.
    • صادقی، محمدهادی (1393)، «اجتماع سبب و مباشر در قانون مجازات اسلامی 1392»، مجلۀ مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دورۀ ششم، شمارۀ دوّم.
    • قاسمی، محسن (1389)، «نقش قابل پیش‌بینی بودن خسارت در مسؤلیت مدنی قراردادی و قهری»، فصلنامۀ تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و حقوق بین‌الملل، دورۀ سوم، شماره پنجم و ششم.
    • نعمت‌الهی، اسماعیل (1395)،«اصالت ضمان قهری و تقدم آن بر مسئولیت قراردادی در فقه امامیه»،مجلۀ حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شمارۀ 51.

     

    عربی

    • آخوند خراسانی (1410ق)، درر الفوائد فی حاشیه علی الفرائد، جلد اوّل،چاپ اوّل، تهران: موسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی‏.
    • انصاری، مرتضی (1415ق)، کتاب المکاسب؛ جلد سوم، چاپ دوم، قم: کنگرۀ شیخ انصاری.
    • ایروانى، باقر (1426ق)، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، جلد دوم، چاپ سوم، قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
    • بجنوردى، سید حسن بن آقا بزرگ موسوى (1419ق)، القواعد الفقهیة، جلد دوم، چاپ اوّل، قم: نشر الهادی.
    • رشتی، میرزا حبیب‌الله (بی‌تا)، کتاب الغصب، قابل دسترسی در نرم‌افزار جامع فقه اهل البیت.
    • عاملى، سید جواد (1419ق)، مفتاح الکرامه، جلد بیستم، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • قمّى، شیخ عباس (1423ق)، الغایة القصوى فی ترجمة العروة الوثقى، جلد دوم، چاپ اول، قم: منشورات صبح پیروزى.
    • کابلى، محمد اسحاق فیاض (1426ق)، رسالۀ توضیح المسائل (فیاض)، قم: انتشارات مجلسى.
    • محقق حلی (1409ق)، شرائع الاسلام، تعلیق: سید صادق شیرازی، جلد چهار، چاپ دوم، تهران: انتشارات استقلال.
    • نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام،جلد 37، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء تراث العربی.
    • نراقى، مولى محمد بن احمد (1422ق)، مشارق الأحکام، چاپ دوم، قم: کنگرۀ نراقیین ملا مهدى و ملا احمد.